نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، ایران.
چکیده
مقاله حاضر با تحلیل نسبت روایتشناسی ساختارگرا و مطالعات میانرشتهای، در پی پاسخ دادن به این پرسشها است که چه عواملی در رویآوری روایتشناسی به میانرشتگی مؤثر بوده است و اصولاً این چرخش را باید برآمده از امکانی در روایت دانست یا ضرورتی روششناختی؟ حرکت بهسوی میانرشتگی را نهتنها در گرایشهای جدید روایتشناسی بلکه در تغییرات رویداده در نظریههای روایتشناسان ساختارگرا نیز میتوان پی گرفت. ازاینرو نوشتار حاضر، ریشههای این حرکت را در انتقادات و اصلاحات انجامشده بر مهمترین نظریههای این حوزه تا اوایل دهه 1970 پی خواهد گرفت. با دنبال کردن سیر نظریههای روایتشناسان ساختارگرا میتوان شاهد نوعی گسست آرام از ایده استقلال و خودبسندگی ادبیات و تمایل به سایر رشتهها برای تحلیل روایت بود. مؤثرترین عوامل این تغییرات عبارتند از: توجه به نقش مؤلفههای فرهنگی؛ و فرآیند خوانش (حضور خواننده) در درک ساختار روایی. این ملاحظات، نتایجی را برای روایتشناسی بههمراه داشته است. نخست اینکه اهداف کلان روایتشناسی را از بررسی ویژگیهای متنی به بررسی فرآیند خوانش و درک روایت تغییر داد، و دوم اینکه پای رشتهها و حوزههای مرتبط با فرهنگ و مطالعات ذهن را نیز به روایتشناسی گشود.
تازه های تحقیق
1. ریشههای گرایش روایتشناسی به میانرشتگی را باید در بازبینیهای روایتشناسی ساختارگرا جست.
2. مهمترین عوامل موثر در این فرایند عبارت بودند از توجه به خواننده و فرایند خوانش؛ توجه به زمینههای فرهنگی.
3. این تغییرات موجب شد تا اهداف روایتشناسی به بررسی فرایند خوانش روایت تبدیل شود.
4. شکلگیری روایتشناسی میانرشتهای یکی از نتایج عملی این تغییرات بوده است.
کلیدواژهها
موضوعات
ارل، استرید (1391). رویکردهای مطالعات فرهنگی به روایت (ترجمه: فرزان سجودی). در دانشنامه روایتشناسی (گردآورنده و ویراستار: محمد راغب). تهران: نشر علم.
اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات (ترجمه: فرزانه طاهری). تهران: آگه.
آلن، گراهام (1385). رولان بارت (ترجمه: پیام یزدانجو). تهران: نشر مرکز.
آیخن باوم، بوریس (1385). نظریه روش فرمال (ترجمه: عاطفه طاهایی، ص 70-69). در تزوتان تودوروف (ترجمه و تدوین)، نظریه ادبیات: متنهایی از فرمالیستهای روس. تهران: اختران.
بارت، رولان (1373). از اثر تا متن (ترجمه: مراد فرهادپور). فصلنامه ارغنون. 4، 66-57.
برتنز، یوهانس ویلم (1382). نظریه ادبی (ترجمه: فرزان سجودی، چاپ دوم). تهران: آهنگ دیگر.
پراپ، ولادیمیر یاکاولیویچ (1386). ریختشناسی قصههای پریان (ترجمه: فریدون بدرهای). تهران: توس.
تودوروف، تزوتان (1388). بوطیقای نثر: پژوهشهایی نو درباره حکایت (ترجمه: انوشیروان گنجیپور). تهران: نی.
تولان، مایکل (1386). روایتشناسی: درآمدی زبانشناختی _ انتقادی (ترجمه: سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی). تهران: سمت.
رضی، احمد؛ راز، عبدالله (1390). نقد ادبی، رویکردی میانرشتهای. در محمود فتوحی، نامه نقد.مجموعه مقالات نخستین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران (ص 150- 171)، تهران: خانه کتاب.
زرقانی، مهدی (1390). بوطیقای کلاسیک: بررسی تحلیلی _ انتقادی نظریه شعر در منابع فلسفی از ترجمه ابوبشر متیبن یونس قنایی تا اثر حازم قرطاجنی. تهران: سخن.
زینیوند، تورج (1392). ادبیات تطبیقی:از پژوهشهای تاریخی _ فرهنگی تا مطالعات میانرشتهای.فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 5(3)، 35-21. doi: 10.7508/isih.2014.19.002
سجودی، فرزان (1385). نشانهشناسی کاربردی. تهران: نشر علم.
شعبانی ورکی، بختیار؛ بابادی، امین (1393). تکثر رشتهای؛ علیه فهم رایج از همکاری رشتهها. فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی.7(1)، 25-1. doi: 10.7508/isih.2015.25.001
فتوحی، محمود (1392). قلمروهای میانرشتهای سبکشناسی. در: نگاهی دیگر؛ تأملاتی در مسائل ادبی و مطالعات میانرشتهای (به کوشش احمد رضایی جمکرانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فرامرز قراملکی، احد (1391). روششناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قرهباغی، علیاصغر (1383). واژگان و اصطلاحات فرهنگی. تهران: سوره مهر.
کالر، جاناتان (1388). بوطیقای ساختگرا : ساختگرایی، زبانشناسی و مطالعهی ادبیات (ترجمه: کوروش صفوی). تهران: مینوی خرد.
کوارد، روزالیند و الیس، جان (1388). اس/زد، در فرزان سجودی (گردآورنده و مترجم)، ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی. تهران: سوره مهر.
کولسنیکوف، نینا (1385). صورتگرایی روسی (ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی). در دانشنامه نظریههای ادبی معاصر (ویراستار: ایرنا ریما مکاریک). تهران: آگه.
مارتین، والاس (1386). نظریههای روایت (ترجمه: محمد شهبا). تهران: هرمس.
ماریسون، لیندا (1391). جامعهشناسی و روایت (ترجمه: تهمینه عطایی). دردانشنامه روایتشناسی (گردآونده و ویراستار: محمد راغب). تهران: نشر علم.
مورن، جو (1387). میانرشتگی (ترجمه: داود حاتمی). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
هرمن، دیوید (1393). عناصر بنیادین در نظریههای روایت (ترجمه: حسین صافی). تهران: نشر نی.
یان، منفرد (1391). روایتشناسی شناختی (ترجمه: حسین صافی). در دانشنامه روایتشناسی (گردآونده و ویراستار: محمد راغب). تهران: نشر علم.
Bal, M. (1990). The point of narratology. Poetics Today, 11 (4), 727- 753.
Cook-Gumperz, J., & Kyratzis, A. (2007). Children’s Storytelling. In D. Herman et al (Ed.). Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. London: Routledge.
Herman, L., & Vervaeck, B. (2005). Handbook of narrative analysis. Lincoln: University of Nebraska Press.
Jahn, M. (1997). Frames, preferences, and the reading of the third-person narratives: toward a cognitive narratology. Poetics Today. 18 (4), 441- 468.