نویسنده
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
در مطالعات بینرشتهای سینما و ادبیات، نقد یک فیلم اقتباسی و مقایسه آن با اثر ادبی مبدأ، نوعی نقد تطبیقی به‌شمار می‌آید. از آنجا که در پژوهشهای ادبی جدید، اتخاذ یک رویکرد و فرضیه مرتبط با آن اساس تحقیق است، در مقاله حاضر داستان «آشغالدونی»، نوشته غلامحسین ساعدی با فیلم اقتباسی از آن، «دایره مینا» با نگاه به ادبیات تطبیقی جدید بررسی شده است. هرچند این نظریهها هنوز منسجم و تثبیت‌شده نیستند، اما ادبیاتِ آن درحال شکلگیری است. در مقایسه داستان ساعدی با فیلم مهرجویی، یافتههای پژوهش نشان میدهد: جنبه تمثیلی داستان مکتوب در فیلم اقتباسی، تحت تأثیر پردازشِ سینمایی طرح قرار گرفته و گاه واقعگرایی فیلم بر نمادگرایی داستان ادبی غالب شده است. مهرجویی رویدادها را در گفتمان سینمای کلاسیک ساماندهی کرده است تا خواننده را در مدتزمانی مشخص به پیگیری ماجراها ترغیب کند. نحوه زمانبندی فیلم براساس ساختار سهپردهای، بیننده را به دنبال کردن ماجراها برمی ا‌‌نگیزد و برخلاف داستان آشغالدونی، «طرح» بر «ایده» غلبه می کند. ازآنجاکه غلبه طرح یا ایده، هرکدام درونمایهای متفاوت خلق میکنند، میتوان گفت همین تغییر ساختاری تاحدی به تغییر معنایی انجامیده است. همچنین تغییر پایان آزاد روایت ساعدی به پایان بسته در روایت فیلم، مانع مشارکت مخاطب در بازسازی سرنوشت داستانی شخصیت اصلی می‌شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
انوشیروانی، علیرضا (1391). سیر تحولات نظری ادبیات تطبیقی. ادبیات تطبیقی، 3(2)، 7-3.
انوشیروانی، علیرضا (1392). مطالعات بینرشتهای ادبیات تطبیقی. ادبیات تطبیقی، 4(1)، 9-3.
بامشکی، سمیرا (1391). روایتشناسی داستانهای مثنوی. تهران: هرمس.
حیاتی، زهرا (1393). نقد مطالعات تطبیقی اقتباس در پژوهشهای ادبی و سینمایی ایران. نقد ادبی، 27، 97-69.
ساعدی، غلامحسین (1356). آشغالدونی. در واهمههای بینشان. تهران: آگاه.
ساعدی، غلامحسین (1357). گور و گهواره. تهران: آگاه.
سیگر. لیندا (1383). بازنویسی فیلم‌نامه (ترجمه: عباس اکبری). تهران: سوره مهر.
کاسِتِی، فرانچسکو (1391). اقتباس و سوء‌اقتباس: فیلم، ادبیات و گفتمانهای اجتماعی. در رابرت استم و الساندرا رائنگو (ویراستار). راهنمایی بر ادبیات و فیلم (ترجمه: داود طباطبائی عقدایی، صص 138-125). تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
صیاد، پرویز؛ ویسی، ملک‌ساسان؛ فرمان‌آرا، بهمن (تهیه‌کننده) و مهرجویی، داریوش (کارگردان). (1353). دایره مینا[فیلم سینمایی ]، ایران.
لوته، یاکوب (1388). مقدمهای بر روایت در ادبیات و سینما (ترجمه: امید نیکفرجام، چاپ دوم). تهران: مینوی خرد.
مک کی، رابرت (1385). داستان: مفهوم، ساختار، سبک و اصول فیلم‌نامه نویسی (ترجمه: محمد گذرآبادی، چاپ دوم). تهران: هرمس.
یوست، فرانسوا (1388). فلسفه و نظریهای جدید در ادبیات (ترجمه: علیرضا انوشیروانی). ادبیات تطبیقی، 2(4)، 56-37.
)