نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ‌التحصیل دکتری رشته خط‌مشی‌گذاری عمومی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت،‌دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

بیش از چهل سال است که گروهی از اندیشمندان علوم انسانی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی بر این باورند که برخی مبانی علوم انسانی موجود با مبانی دینی در تعارض‌اند و این علوم برای حل مسائل بومی این کشورها مناسب نیستند. پس از پیروزی انقلاب در ایران، این موضوع به دستور کار حکومت تبدیل شد، اما با گذشت بیش از سه دهه، بازنگری در خط‌مشی‌های این عرصه ضرورت دارد. مقاله حاضر با اتخاذ رویکردی میان‌رشته‌ای و استفاده از ظرفیت تاریخ، تلاش کرده است با بازخوانی دوره انتقال و تحول علوم در تمدن اسلامی (نهضت ترجمه) و بهره‌گیری از مدل نظری مبتنی بر جامعه‌شناسی علم و پرسش‌های مرتبط با خط‌مشی‌گذاری عمومی، رویکرد بدیلی را برای تحول در علوم انسانی پیشنهاد دهد. در بخش روش، رویکرد دلالت‌پژوهی، جهت استفاده از تاریخ، متناسب‌سازی گردیده و با توجه به میزان تعمیم‌پذیری یافته‌ها، می‌توان نتایج پژوهش را برای الهام گرفتن و گسترده کردن دید خط‌مشی‌گذاران مورد استفاده قرار داد. دستاورد پژوهش، رویکرد «ترجمه تحول‌گرا» است که از زنجیره‌ای متشکل از گزینش متون، ترجمه، تصحیح، شرح، تلخیص، نقد و نوآوری در سطوح گوناگون، تشکیل شده است. در این رویکرد، پس از تعیین پایگاه هر رشته علوم انسانی در زنجیره تحول، ساختارها، منابع انسانی و منابع مالی طرح‌ریزی شده و خط‌مشی‌ها نیز متناسب با آنها طراحی یا بازپردازی می‌گردند.

تازه های تحقیق

رویکرد بدیل برای تحول در علوم انسانی استفاده از «ترجمه تحول­گرا» است.

«ترجمه تحول­گرا» شامل زنجیره ترجمه، تصحیح، تلخیص، شرح، نقد و نوآوری است.

خط­‌مشی­‌های تحول در علوم انسانی باید بر اساس پایگاه هر رشته در زنجیره ترجمه تحول­گرا، ساختار، منابع مالی و انسانی را تعیین کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1381). الفهرست (مترجم: محمدرضا تجدد). تهران: انتشارات اساطیر. (تاریخ اصل اثر: 377 ق.)
احمد، منیرالدین (1384).  نهاد  آموزش  در  اسلام  (پایان‌نامه دکتری؛ مترجم: محمدحسین ساکت). تهران: نگاه معاصر.
احمدوند، شجاع؛ سمیه حمیدی (1392). چهار روایت در فهم معنای مطالعات میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 6(1)، 53-31.   https://dx.doi.org/10.7508/isih.2014.21.002
آذربایجانی، مسعود (5 بهمن 1392). بهاندازه سه دهه اراده و اهتمام جدی وجود نداشته است. فرهنگ امروز، برگرفته از: http://www.farhangemrooz.com
استنفورد، مایکل (1388). درآمدی بر تاریخپژوهی (مترجم: مسعود صادقی). تهران: سمت. (تاریخ اصل اثر: 1998)
اسکاچپول، تدا (1392). بینش و روش در جامعهشناسی تاریخی (مترجم: سیدهاشم آقاجری). تهران: نشر مرکز. (تاریخ اصل اثر: 1984)
اسمیت، کوین بی.؛ کریستوفر دبلیو لاریمر (1392). درآمدی بر نظریه خطمشیگذاری عمومی: تقابل نظری عقلانیتگراها و فرااثباتگراها (مترجم:‌ حسن دانایی فرد). تهران: انتشارات صفار.
امامی، سیدمجتبی؛ محمدمهدی ذوالفقاری؛ و خصاف مفرد، حسین (1391). آموزش میانرشتهای مدیریت دولتی در ایران: الزامات برنامهریزی درسیفصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 4(4)، 143-107. https://dx.doi.org/10.7508/isih.2012.16.005
اولیری، دلیسی (1372). انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی (مترجم:‌ احمد آرام). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ایگرس، گئوریگ (1389). تاریخنگاری در سده بیستم، از عینیت تا چالش پسامدرن (مترجم:‌ عبدالحسین آذرنگ، 1389). تهران: سمت.
آیینه‌وند، صادق (1387). علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بارتلد، واسیلی ولادیمیر (1383). فرهنگ و تمدن اسلامی (مترجم:‌ عباس به‌نژاد). تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
برنال، جان (1388). علم در گذر تاریخ (مترجم: بهاءالدین خرمشاهی و دیگران)، تهران: انتشارات امیرکبیر. (تاریخ اصل اثر: 1971)
پارسانیا، حمید (1390). روششناسی انتقادی حکمت صدرایی. تهران:‌ کتاب فردا.
پورعزت، علی‌اصغر (1389). مدیریت راهبردی عصرمدار: رویکرد آیندهپژوهانه به منافع عمومی. تهران: دانشگاه امام صادق؟ع؟.
توکل، محمد (1389). جامعهشناسی علم. تهران: جامعه‌شناسان.
جمشیدیها، غلامرضا (18 آبان، 1393). تحول در علوم انسانی با تکرار حرف‌های غربی‌ها محقق نمی‌شود. پایگاه علمی _ تحلیلی گذار، برگرفته از: http://gozaar.ir
جمیلی، رشید (1385). نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم هجری (مترجم:‌ صادق آیینه‌وند، 1385). تهران: سمت. (تاریخ اصل اثر: 1986)
جوادی آملی، عبدالله (1386). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: نشر اسراء.
جوانی، احمد (72-1371). جنبش علمی ترجمه در تمدن اسلامی (250-150 هـ.ق) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
حِتی، فیلیپ (1380). تاریخ عرب (مترجم: ابو القاسم پاینده). تهران: نشر آگه.
حداد عادل، غلامعلی (1383). ضرورت علوم انسانی الهی. در: علم اسلامی، راهی برای رسیدن به تمدن اسلامی، جامعه اسلامی دانشجویان، قم:‌ دفتر نشر معارف.
خامنه‌ای، سیدعلی (8 شهریور، 1388). بیانات در دیدار با اساتید دانشگاهها: رشد کمی نامطلوب دانشجویان علوم انسانی بدون توجه به کار بومی. برگرفته از: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7959
دانایی‌فرد، حسن (1395). روش‌شناسی مطالعات دلالت‌پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی: بنیان‌ها، تعاریف، اهمیت، رویکردها و مراحل اجرا. نشریه روش شناسی علوم انسانی، 86، 71-39.
داوری اردکانی، رضا (1387). نگاهی دیگر به تاریخ فلسفه اسلامی. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
داوری اردکانی، رضا (1390). ما و تاریخ فلسفه اسلامی. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
رحمانی، تورج (1393). درآمدی بر تعامل تاریخ و سیاست: به سوی دانشی‌ بینا‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، 6(3)، 57-53. http://dx.doi.org/10.7508/isih.2014.23.003
رز، ریچارد (1390). یادگیری در پرتو خطمشیهای عمومی تطبیقی: راهنمای کاربردی (مترجم: حسن دانایی‌فرد و منصور خیرگو). تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
روزنتال، فرانتز (1385). میراث کلاسیک اسلام (مترجم: علیرضا پلاسید). تهران: انتشارات طهوری.
زالی، مصطفی (1390). اسلامی‌سازی علوم یونانی: مطالعه موردی دریافت ابن سینا از مابعدالطبیعه ارسطو. دوفصلنامه علمی _ پژوهشی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان، 1(1)، 109-89.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1391). کارنامه اسلام. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
زمانیها، حسین (1393). روش فلسفی ابن سینا، الگویی برای تحول در علوم انسانی. دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت سینوی (مشکوهݑ النور)، 18، 95-71.
زیدان، جرجی (1372). تاریخ تمدن اسلام (مترجم: علی جواهرکلام). تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
ژیلسون، اتین (1379). تاریخ فلسفه مسیحی در قرون وسطی (مترجم: رضا گندمی). تهران: سمت.
سوزنچی، حسین (1389). معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سیاه‌پوش، سیدابوتراب (1391). بیتالحکمه و نقش آن در تحول علوم و پیشرفت تمدن اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شارع‌پور، محمود؛ فاضلی، محمد (1386). جامعهشناسی علم و انجمنهای علمی در ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم.
شاه‌آبادی، محمدمهدی؛ پورعزت، علی‌اصغر؛ دانایی‌فرد، حسن؛ و قلی‌پور، رحمت‌الله (1393). تحلیلی بر رویکرد تاریخی به توسعه سیستم خط‌مشی‌گذاری عمومی: مبانی نظری و اسلوب اجرا. فصلنامه علمی پژوهشی روششناسی علوم انسانی، 81، 109-73.
شلبی، احمد (1361). تاریخ آموزش در اسلام (مترجم: محمدحسین ساکت). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شیخی، غفور (1387). روش پژوهش تاریخی. برگرفته از: http://searches.blogfa.com/post-15.aspx
العش، یوسف (1372). کتابخانههای عمومی و نیمهعمومی عربی در قرون وسطی: بینالنهرین، سوریه و مصر. (مترجم:‌ اسدالله علوی). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی. (تاریخ اصل اثر: 1411 ق.)
غنیمه، عبدالرحیم (1364). تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی (مترجم: نورالله کسایی). تهران: انتشارات یزدان.
الفاخوری، حنا (1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلام (مترجم: عبدالحمد آیتی). تهران:‌ انتشارات علمی و فرهنگی.
الفاخوری، حنا (1993). تاریخ الفلسفه العربیه. بیروت، لبنان: دارالجیل.
فارابی، ابونصر (۱۳۸۹).  احصاءالعلوم (چاپ چهارم؛ مترجم: حسین خدیوجم). تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فخری، ماجد (1391). سیر فلسفه در جهان اسلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فلاطوری، عبدالجواد (1394). دگرگونی بنیادی فلسفه یونان در برخورد با شیوه اندیشه اسلامی (مترجم: محمدباقر تلغری‌زاده). تهران:‌ مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با همکاری مؤسسه انتشارات امیرکبیر. (تاریخ اصل اثر: 1973)
قاضی طباطبایی، محمود؛ ودادهیر، ابوعلی (1386). جامعه‌شناسی علم و فنآوری: تأملی بر تحولات اخیر جامعه‌شناسی علم. نامه علوم اجتماعی، 31، 142-125.
قانعی‌راد، محمدامین (1381). شیوه جدید تولید دانش: ایدئولوژی و واقعیت. مجله جامعهشناسی ایران، 4(3)، 59-28.
قزوینی، یاسر (1391). نگاهی عبرت‌پژوهانه به نهضت ترجمه. پایگاه عبرتپژوهی تاریخی، برگرفته از:  http://pishine.ir
کرامتی، یونس (1392). دانشنامه بزرگ اسلامی. مدخل بیتالحکمه، برگرفته از: http://biruni.kateban.com/entry2056.html
کرمر، جوئل (1375). احیای فرهنگی در عهد آل بویه: انسانگرایی در عصر رنسانس اسلامی (مترجم: محمدسعید حنایی کاشانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
گوتاس، دیمتری (1381). تفکر یونانی، فرهنگ عربی (مترجم: محمدسعید حنایی کاشانی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
محسنی، منوچهر (1392). مبانی جامعهشناسی علم. تهران: انتشارات طهوری.
محقق، مهدی (1369). بیست گفتار (جلد1). تهران: دانشگاه تهران.
محمدی ملایری، محمد (1379). تاریخ فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی (پیوست‌ها). تهران: انتشارات توس.
مکالا، سی بی‌ین (1387). بنیادهای علم تاریخ؛ چیستی و اعتبار شناخت تاریخی (مترجم: احمد گلمحمدی). نشر نی.
مهدیزاده، محمدرضا؛ توکل، محمد (1386). مطالعات علم و فناوری: مروری بر زمینه‌های جامعه‌شناسی فناوری. دوفصلنامه برنامه و بودجه،  12(4)، 124-58.
مورن، ادگار (1387). پیرامون میان‌رشتگی (مترجم: توحیده ملاباشی) در: سیدمحسن علوی‌پور و دیگران، مبانی نظری و روششناسی مطالعات میانرشتهای (صص56-41)، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
مولکی، مایکل (1384)؛ علم و جامعهشناسی معرفت (مترجم: حسین کچویان). تهران: نشر نی.
میرباقری، محمدمهدی (1382). مبانی نظری جنبش نرمافزاری در فرآیند تولید علم/ضرورت و راهکارها و تحلیل موانع آن. برگرفته از:‌ http://mirbaqeri.ir
نلینو، کرلو الفونسو (1349). تاریخ نجوم اسلامی (مترجم: احمد آرام). تهران: انتشارات بهمن.
نیومن، ویلیام لارنس (1390). شیوههای پژوهشهای اجتماعی: رویکردهای کمی و کیفی (جلد دوم؛ مترجم: حسن دانایی‌فرد و سیدحسین کاظمی). تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
نیوویل؛ ویلیام اچ. (1387). نظریه مطالعات میان‌رشته‌ای (مترجم: سیدمحسن علوی‌پور). در: سیدمحسن علوی‌پور و دیگران، مبانی نظری و روششناسی مطالعات میانرشتهای (صص142-101)، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
هاشمی، سیداحمد (1385). آراء و آثار حنین‌بن‌اسحاق. تاریخ علم، 5، 57-37.
هاف، توبی ای. (1384). خاستگاه نخست علم جدید: اسلام، چین و غرب (مترجم: حمید تقوی‌پور؛ ویراستار: فاطمه الله‌وردی). تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
والاد، برنار (1387). «موضوع» میان‌رشتگی (مترجم: توحیده ملاباشی). در: سیدمحسن علوی‌پور و دیگران، مبانی نظری و روششناسی مطالعات میانرشتهای (صص 57-37). تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ابن صاعد آندلسی (1912). طبقات الامم (تصحیح: شبخو البسوعی). بیروت: المطبعه الکاثولیکیه للآباء الیسوعیین.
ابن‌ابی‌اصیبعه (1376ق). عیون الانباء فی طبقات الاطباء (جلد دوم). بیروت: دارالفکر.
امین، احمد (2012). ضحیالاسلام. قاهره، مصر: مکتبه النهضه.
بدوی، عبدالرحمان (1979). دورالعرب فیتکوین الفکر الاروبی. بیروت: دارالقلم.
بکر، کارل هاینریش (1980). فی التراث الیونانی فی الحضاره الاسلامیه (چاپ چهارم). بیروت: دارالقلم.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله (1386 ق). کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دار احیاء‌التراث العربی.
حتی، فیلیپ (1968). صانعو التاریخ العربی. بیروت: دارالثقافه.‏‫
حنفی، حسن (2000). من النقل الی الابداع؛ المجد الاول النقل: التدوین (1). قاهره: دار قباء للطباعه و النشر و التوزیع.
الرباضی، مفتاح یونس (1431). الموسسات التعلیقیه فی‌العصر العباسی الاول (132-232). منشورات جامع، هفت اکتبر (چاپ اول). لیبیا: بنغازی.
رفاعی، احمد فرید (1927). عصر المأمون. قاهره: دارالکتب المصریه بالقاهره.
قفطی، یوسف (بی‌تا). اخبار العلماء باخبار الحکماء. قاهره: مکتبه المتنبی.
لیونز، جاناتان (1431). بیتالحکمه، کیف اسس العرب الحضاره الغرب (چاپ اول). کویت: الدارالعربیه للعلم ناشرون.
مایرهوف، ماکس (1980). من الاسکندریه الی البغداد فی: التراث الیونانی فی الحضاره الاسلامیه (چاپ چهارم). بیروت: دارالقلم.
Hirsh, R. F. (2011). Historians of technology in the real world: Reflections on the pursuit of policy-oriented history. Technology and Culture, 52(1), 6-20. https://dx.doi.org/10.1353/tech.2011.0039
Makdisi, G. (1981). The rise of colleges, institutions in Islam and the West. Edinburgh University Press.
Maxwelll, J. A. (1992). Understanding and validity in qualitative research. Harvard Educational Review, 62(3), 279-299. http://dx.doi.org/10.17763/haer.62.3.8323320856251826
Maxwelll, J. A. (2008). Designing a qualitative study. In: Handbook of applied research design (chapter 7, 214-253). Leonard Bickman, Sage.
Newell, W. H. (2001). A Theory of Interdisciplinary Studies. Issues in Integrative Studies, 19, 1-25.
Parliamentary Office of Science and Technology, Postnote (2009). Lessons from History, 323. Reterived from: http://www.parliament.uk/documents/post/postpn323.pdf.
Stearns, P. N., & Joel, A. T. (1993). Straightening the policy history tree. The Public Historian, 15(4), 63-67. http://dx.doi.org/10.2307/3378637
CAPTCHA Image