تحلیل تنش‌های اجتماعی ناشی از کمبود آب در بین کشاورزان روستایی

نوع مقاله: مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری، جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

کشاورزی مهم‌ترین فعالیت اقتصادی روستاییان است و بیشترین سهم مصرف آب، مربوط به این بخش می‍باشد. کمبود آب در این بخش می‌تواند موجب بروز بحران‍های جدی از جمله تنش‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و... در زندگی انسان‍ها به‌ویژه روستاییان کشاورز شود. باتوجه به اهمیت میان‌رشته‌ای بودن این موضوع، هدف از این مقاله تحلیل تنش‌های اجتماعی ناشی از کمبود آب بین کشاورزان روستایی دهستان میان‌جام می‌باشد. روش به‌کار رفته، توصیفی‌ـ‌تحلیلی است. ابزار اصلی برای جمع آوری داده‌ها، روش کتابخانه‍‌ای، اسنادی و میدانی است و از پرسشنامه استفاده شده است. برای پردازش و تحلیل داده‍‌های حاصل از تنش اجتماعی، از نرم‌افزار SPSS و جهت رتبه‍بندی روستاهای موردنظر از نرم‌افزار پرومیته استفاده شده است. به‌منظور بررسی متغیر تحلیل تنش‌های اجتماعی ناشی از کمبود آب باتوجه به نرمال‌بودن شاخص‍‌ها از آزمون T تک‌نمونه‍ای استفاده شد. با توجه به اینکه حدّ بالا (1/1969) و حدّ پایین (0/3279) شاخص‍ها مثبت بوده و میانگین جامعه در این شاخص‍ها، بیشتر از مقدار مورد آزمون می‍باشد، نتایج گویای این است که شاخص‍‌های مذکور در روستاهای مورد بررسی در وضعیت متوسط رو به بالا قرار گرفته است. جهت بررسی ارتباط بین دو متغیر خشکسالی و تنش اجتماعی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که مقدار این عدد (0/395) به‌دست آمد. این مقدار نشان می‌دهد که با بالارفتن معضلات آبی، به همان میزان تنش‌های اجتماعی افزایش می‍یابد. نتایج حاصل از نرم‌افزار پرومیته نیز نشان داد، به‌لحاظ تنش اجتماعی به‌وجود آمده، روستاهای امغان و کلاته‌مروی دارای بیشترین میزان جریان خالص می‍باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

احمدی، بهشته (1389). بررسی پیامدهای خشک‌سالی در کشاورزی. همایش منطقه‌ای بحران آب و خشک‌سالی، رشت، اردیبهشت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.

آمار، تیمور؛ و یگانه‌فرد، زهرا (1389). بررسی پیامدهای اقتصادی‌ـ‌اجتماعی خشک‌سالی بر روستاهای بخش خمام شهرستان رشت. همایش ملی توسعه روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، دانشگاه گیلان.

بابایی، حمید (1386). مجموعه متون آشنایی با مفاهیم کشاورزی. خبرگزاری ایسنا.

تیموری، رضا (1394). بحران آب و راهکار استفاده بهینه از منابع آبی در مصارف کشاورزی، خانگی و صنعتی. اولین کنگره سالیانه جهان و بحران انرژی، شیراز، موسسه عالی علوم و فناوری حکیم عرفی شیراز.

جمعه‌پور، محمود (1392). برنامه­ریزی محیطی و پایداری شهری و منطقه­ای (اصول، روشها و شاخص‌های محیطی پایداری سرزمین) (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.

حافظ‌نیا، محمدرضا؛ و نیک‌بخت، مهدی (1381). آب و تنش‌های اجتماعی‌ـ‌سیاسی، مطالعه‌ی موردی: گناباد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 17(3-2)، 62-43.

خوارزمی، عباس؛ دهقانی تفتی، احمدرضا؛ مشعل، محمود؛ و ودادی، ایرج‌الله (5/03/1390). بررسی بحران آب در ایران از منظر شاخص‌های توسعه پایدار. اولین همایش ملی راهبردهای دستیابی به کشاورزی پایدار، ، دانشگاه پیام نور استان خوزستان.

خیری، شقایق؛ و طهان، فرهاد (1388). مدیریت بحران خشک‌سالی و پیامدهای اجتماعی ناشی از خشک‌سالی. نخستین گردهمایی و همایش ملی بررسی دستاوردهای پژوهشگران علوم زمین ایران، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

صالح نیا، نرگس؛ فلاحی، محمدعلی؛ انصاری، حسین؛ و داوری، کامران (1386). بررسی تعرفه­های آب شرب شهری و تأثیر آن بر الگوی مصرف آب مشترکان، مطالعه موردی شهر نیشابور. مجله آب و فاضلاب، 18(3)، 59-50.

فرج­زاده اصل، منوچهر؛ و بیگم­حسینی، آمنه (1386). ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺤﺮان آب دﺷﺖ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر. فصلنامه مدرس علوم انسانی، 53، 238-215.

فصیح رادمندی، جواد؛ استاد باقر، روح الله؛ بهاری طهرانی، مهرداد؛ و احمدی، سرو (1390). بررسی اثرات، پیامدها و زیان‌های خشک‌سالی. اولین همایش ملی مدیریت بحران، ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی پیشوا.

کاوسی، اسماعیل؛ و حیدری روچی، مینو (1391). بررسی نقش رسانه‌های ملی در کنترل بحران آب تهران در سال 1380. مجله‌ی مطالعات رسانه‌ای، 7(17)، 132-117.

کشکولی، کریم؛ دانا، تورج؛ قانع‌ کیاکلایه، حسن؛ و قانع ‌کیاکلایه، معصومه (1394). اوﻟﻮیتﺑﻨﺪی راﻫﻜﺎرﻫﺎی ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ ﺑﺤـﺮان آب ﺑـﺮ اﺳـﺎس رویکرد ﺟﺎﻣﻌــﻪ‌ﺷﻨﺎﺳــﻲ در راﺳــﺘﺎی ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪار ﺑــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از فرایند ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، 4(15)، 73-7.

مرادی طادی، محمدرضا (1396). آب‌ و سیاست: نگاهی به فرایند سیاسی‌شدن آب. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 9(4)، 90-71. doi:10.22631/isih.2017.1981.2512  

ملاشاهی، غلامعباس؛ و ناصحی‌نیا، مقداد؛ و مومن کهخا، منصور (1391). پیامدهای خشک‌سالی در روستاها و راهکارهای کاهش اثرات آن. مجموعه مقالات سومین همایش ملی مقابله با بیابان­زایی و توسعه‌ی پایدار تالآب‌های کویری ایران، اراک، دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند.

مومنی، منصور؛ و شریفی سلیم، علیرضا (1390). مدل‌ها و نرم افزارهای تصمیم گیری چند شاخصه. تهران: انتشارات مؤلفین.

مهدوی، مسعود (1387). مقدمه‌ای بر جغرافیای  روستایی ایران(جلد اول: شناخت مسائل جغرافیایی روستاها). تهران: سمت.

نوری ثانی، علی (1391). اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻧﻘﺶ آن در ﻛﺎﻫﺶ تنش­های اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ با تاکید بر انتقال آب بین حوضه‌ای، مطالعه موردی: انتقال آب رودخانه ارس به مناطق شرق و شمال‌شرق دریاچه‌ی ارومیه. همایش ملی انتقال آب بین حوضه‌ای، چالش‌ها و فرصت‌ها، شهرکرد.

Bouwer, H. (2000). Integrated water management: Emerging issues and challenges. Agricultural Water Management, 45, 217-228. doi: 10.1016/s0378-3774(00)00092-5

Brame, J., Li, Q., & Alvarez, P. J. J. (2011). Nanotechnology-enabled water treatment and reuse: Emerging opportunities and challenges for developing countries. Trends in Food Science & Technology, 22(11), 618–624. doi: 10.1016/j.tifs.2011.01.004

Burrow, P. (2005). The global water crisis. Davis Model United Nations Conference 2005. Reterived from http://www.darismum.com.

Kujinga, K., Vanderpost, C., Mmopelwa, G., & Wolski, P. (2014). An analysis of factors contributing to household water security problems and threats in different settlement categories of Ngamiland, Botswana. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 67, 187-201. doi: 10.1016/j.pce.2013.09.012

Dinar, A., & Maria, R. (1998). Geopolitics and the corporatization of water. Institute of Economic Growth Dehli, July, 1998, p. 1.

Linton, J., & Budds, J. (2014). The hydrosocial cycle: Defining and mobilizing a relational-dialectical approach to water. Geoforum, 57, 170–180. doi: 10.1016/j.geoforum.2013.10.008

 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار