برساخت اجتماعی محصولات تراریخته در ایران: پژوهشی کیفی

معظمی, میترا; توکل, محمد; سفیری, خدیجه

doi:10.22035/isih.2020.3650.3831

نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترا جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

² استاد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

³ استاد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.22035/isih.2020.3650.3831

چکیده

در دو دهه گذشته، محصولات تراریخته، موضعی برای اختلاف‌نظر و مناقشه بوده‌اند. هدف این مقاله، بررسی ادعاهای مطرح‌شده در این مناقشه و شناسایی کنشگران و مدعیانی است که آن‌ها را طرح می‌کنند. مقاله حاضر، یک مطالعه موردی کیفی است که داده‌‌های آن از طریق مصاحبه با کنشگران کلیدی و فعال در این حوزه، مناظره‌های دانشگاهی، و متون مرتبط با این مناقشه، شامل متون تخصصی و غیرتخصصی، گرد‌آوری شده و برای تحلیل آن‌ها نیز از روش تحلیل تماتیک استفاده شده است. یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد که دو شبکۀ موافق و مخالف با تولید این محصولات شکل گرفته است که هریک دربردارندۀ کنشگرانی است که نقطه اشتراک آن‌ها دیدگاهی است که در مورد محصولات تراریخته دارند. شبکه موافقان، محصولات تراریخته را در چارچوب‌‌های امنیت غذایی، محیط زیست پاک، غذای سالم، و تولید ملی قرار می‌دهند؛ چارچوب امنیت غذایی برای متقاعد کردن وزارت جهاد کشاورزی، چارچوب محیط زیست پاک برای اقناع و جلب‌توجه سازمان محیط زیست، و غذای سالم برای جلب حمایت وزارت بهداشت به‌کار می‌رود و تولید ملی نیز موردحمایت تمام برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران است. اما مخالفان، با برجسته کردن مخاطرات این محصولات که شامل مخاطرات ایمنی زیستی و امنیتی است، در پی جلب حمایت کنشگران ذی‌ربط هستند. چیرگی هریک از این چارچوب‌ها، پیامدهای متفاوتی برای مسئله غذا و نظام‌‌های مرتبط با آن خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

مراجع

انجمن بیوتکنولوژی ایران (1396). ویژه نامه گیاهان تراریخته. بازیابی از انجمن بیوتکنولوژی ایران.

خوش‌‌خلق، سیما؛ و نیره، اعظم (1396). دلایل موافقت سازمان محیط زیست با تراریخته. خبرگزاری ایسنا، برگرفته از https://www.isna.ir/news/96072715546

رهنما، حسن (1387). اخلاق زیستی و محصولات تراریخته. اخلاق در علوم و فناوری، 3(2-1)، 14-1.

زارع مداب، سمیه؛ و عالم‌زاده، عباس (1390). نظر مردم بوشهر در مورد محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک. ایمنی زیستی، 4(1)، 98-87.

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (1394). سند برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1399-1395). تهران: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

سرویس خبری بیوتکنولوژی ایران (1398). قطعنامه پایانی همایش بیوتکنولوژی.برگرفته از http://biotechnews.ir

سنستا (1392). به نژادی تکاملی. تهران: مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست.

صالحی جوزانی، غلامرضا؛ سلیمانی مورچه‌خورتی، الهه (1397). بررسی وضعیت قوانین و مقررات حوزه محصولات تراریخته و ایمنی زیستی در کشور. تهران: دفتر مطالعات زیر بنایی: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.

غنیان، منصور؛ مهراب قوچانی، امید؛ و درانی، منا (1395). واکاوی دیدگاه متخصصان درخصوص ضرورت ورود برنج تراریخته ایرانی به چرخه کشاورزی و غذایی کشور. فصلنامه پژوهش‌‌های ترویج و آموزش کشاورزی، 10(4)، 12-1.

قره‌یاضی، بهزاد (1385). بازتاب وسیع تولید اولین برنج تراریخته جهان توسط ایران. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.

کاظمی، عبدالحسن؛ و عباسی، محمود (1386). مواد غذایی تراریخته و حقوق مصرف‌کننده. فصلنامه حقوق پزشکی، 1(3) ،190-163.

کرمی، علی (1394). تراریخته یک نفوذ خطرناک است. برگرفته از https://www.tasnimnews.com/fa/news

لوزیک، دانیلین (1383). نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی(مترجم: سعید معیدفر). تهران: نشر امیر کبیر. (تاریخ اصل اثر 2003)

مرتضوی، سیدالیاس؛ و پورامینی، پونه (1395).52 حقیقت درباره محصولات تراریخته. کرج: مدیر فلاح.

معلی، مهدی. (1397). جریان ضد تراریخته؛ از دشمنی با تولید داخلی تا حمایت از واردات. بازیابی از پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران.

نعیمی، امیر؛ پزشکی راد، غلامرضا؛ و قره یاضی، بهزاد (1388). بررسی نگرش متخصصان بیوتکنولوژی مراکز دانشگاهی استان تهران درمورد کاربرد گیاهان تراریخته. علوم محیطی، (2)7، 154-141.

Amorese, V. (2010). From public understanding of gmos to scientists’understanding of public opinion: A case study of the listening capacity of scientists in the Uk and Italy (Unpublished doctoral dissertation). The London School of Economics and Political Science, London, United Kingdom.

Benford, R., D., & Snow, D. A. (2000). Framing processes and social movements: An overview and assessment. Annual Review of Sociology, 26, 611-639. doi: 10.1146/annurev.soc.26.1.611

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa

Brooks, S. (2005). Biotechnology and the politics of truth: From the green revolution to an evergreen revolution. Sociologia Ruralis, 45(4), 360-379. doi: 10.1111/j.1467-9523.2005.00310.x

Callon, M. (1986). Some elements of a sociology of translation: domestication of the scallops and the fishermen of St Brieuc Bay. In J. Law (Ed.), Power, Action and Belief: A New Sociology of Knowledge (pp. 196-223). London: Routledge.

Collavin, E. (2007). Food biotechnologies in Italy: A social psychological study (Unpublished doctoral disertation). University of Helsinki, Helsinky, Finland.

Einsiedel, E. (2009). Stakehoder representation in genomics. In P. Atkinson, P. Glasner & M. Lock (Eds.), Handbook of Genetics and Society: Mapping the New Genomic Era. London: Routledge.

FAO. (2011). Frequently answered questions about FAO and agricultural biotechnology. Retrieved from http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/biotech/docs/faqsen.pdf

Feenberg, A. (2001). Questioning technology (1^st ed.). London: Routledge.

Jakku, E. (2003). Murky waters? Science, politics and environmental decision - making in the Brisbane River dredging dispute (Unpublished doctoral dissertation), Griffith University. Griffith. Ausatrlia.

Jasanoff, S. (2007). Design and nature: Science and democracy in Europe and the United States (4th ed.). Princeton: Princeton University Press.

Kortelainen, J. (1999). The river as an actor-network: the Finish forest industry utilization of lake and river systems. Geoforum, 30(235-247). doi: 10.1016/S0016-7185(99)00019-6

Latour, B. (1987). Science in action: How to follow scientists and engineers through society. Cambridge: Harward University Press.

Levido, L. (2009). Making Europe unsafe for agbiotech. In P. Atkinson, P. Glasner & M. Lock (Eds.), The handbook of genetics and society-Mapping the new genomic era. London: Routledge.

Mabry, L. (2008). Case study in social research. In P. Alasuutari, L. Bickman & J. Brannen (Eds.), The SAGE Handbook of Social Research Methods (pp. 214-227).). London: Sage Publications.

Mackenzie, D. (1978). Statistical theory and social interests: a case-study. Social Studies of Science, 8, 35-83. doi: 10.1177/030631277800800102

Mackenzie, D., & Wajcman, J. (1985). Introductory essay (4-25). Milton Keynes: Open University Press.

Mgbeoji, I. (2006). Global biopiracy: Patents, plants and indigenous knowledge. Toronto: UBC Press.

O'Connell, B., Ciccotosto, S., & De Lange, P. (2014). Understanding the application of Actor-Network Theory in the process of accounting change. Paper presented at the Critical Perspectives on Accounting Conference, Toronto, Canada.

Richards, E. (1988).The Politics of Therapeutic Evaluation: The Vitamin C and Cancer Controversy. Social Studies of Science, 18(4), 653–701. doi:10.1177/030631288018004004

Robins, R. (2012). The controversy over GM canola in Australia as an ontological politics. Environmental Values, 21(2), 185-208. doi: 10.2307/23240361

Schön, D. A., & Rein, M. (1994). Frame Reflection: Toward the Resolution of Intractable Policy Controversies. New York: Basic Books.

Shiva, V. (1996). Biopiracy: the plunder of nature and knowledge. Boston: South End Press.

Shiva, V. (2016). Stolen harvest: The hijacking of the global food supply. Kentucky: University Press of Kentuckey.

Veltri, G., & Suerdem, A. (2013). Worldviews and discursive construction of GMO-related risk perceptions in Turkey. Public Understanding of Science, 22(2), 137-154. doi: 10.1177/0963662511423334

فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی

برساخت اجتماعی محصولات تراریخته در ایران: پژوهشی کیفی

مراجع

مراجع

Amorese, V. (2010). From public understanding of gmos to scientists’understanding of public opinion: A case study of the listening capacity of scientists in the Uk and Italy (Unpublished doctoral dissertation). The London School of Economics and Political Science, London, United Kingdom.

Benford, R., D., & Snow, D. A. (2000). Framing processes and social movements: An overview and assessment. Annual Review of Sociology, 26, 611-639. doi: 10.1146/annurev.soc.26.1.611

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa

Brooks, S. (2005). Biotechnology and the politics of truth: From the green revolution to an evergreen revolution. Sociologia Ruralis, 45(4), 360-379. doi: 10.1111/j.1467-9523.2005.00310.x

Callon, M. (1986). Some elements of a sociology of translation: domestication of the scallops and the fishermen of St Brieuc Bay. In J. Law (Ed.), Power, Action and Belief: A New Sociology of Knowledge (pp. 196-223). London: Routledge.

Collavin, E. (2007). Food biotechnologies in Italy: A social psychological study (Unpublished doctoral disertation). University of Helsinki, Helsinky, Finland.

Einsiedel, E. (2009). Stakehoder representation in genomics. In P. Atkinson, P. Glasner & M. Lock (Eds.), Handbook of Genetics and Society: Mapping the New Genomic Era. London: Routledge.

FAO. (2011). Frequently answered questions about FAO and agricultural biotechnology. Retrieved from http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/biotech/docs/faqsen.pdf

Feenberg, A. (2001). Questioning technology (1^st ed.). London: Routledge.

Jakku, E. (2003). Murky waters? Science, politics and environmental decision - making in the Brisbane River dredging dispute (Unpublished doctoral dissertation), Griffith University. Griffith. Ausatrlia.

Jasanoff, S. (2007). Design and nature: Science and democracy in Europe and the United States (4th ed.). Princeton: Princeton University Press.

Kortelainen, J. (1999). The river as an actor-network: the Finish forest industry utilization of lake and river systems. Geoforum, 30(235-247). doi: 10.1016/S0016-7185(99)00019-6

Latour, B. (1987). Science in action: How to follow scientists and engineers through society. Cambridge: Harward University Press.

Levido, L. (2009). Making Europe unsafe for agbiotech. In P. Atkinson, P. Glasner & M. Lock (Eds.), The handbook of genetics and society-Mapping the new genomic era. London: Routledge.

Mabry, L. (2008). Case study in social research. In P. Alasuutari, L. Bickman & J. Brannen (Eds.), The SAGE Handbook of Social Research Methods (pp. 214-227).). London: Sage Publications.

Mackenzie, D. (1978). Statistical theory and social interests: a case-study. Social Studies of Science, 8, 35-83. doi: 10.1177/030631277800800102

Mackenzie, D., & Wajcman, J. (1985). Introductory essay (4-25). Milton Keynes: Open University Press.

Mgbeoji, I. (2006). Global biopiracy: Patents, plants and indigenous knowledge. Toronto: UBC Press.

O'Connell, B., Ciccotosto, S., & De Lange, P. (2014). Understanding the application of Actor-Network Theory in the process of accounting change. Paper presented at the Critical Perspectives on Accounting Conference, Toronto, Canada.

Richards, E. (1988).The Politics of Therapeutic Evaluation: The Vitamin C and Cancer Controversy. Social Studies of Science, 18(4), 653–701. doi:10.1177/030631288018004004

Robins, R. (2012). The controversy over GM canola in Australia as an ontological politics. Environmental Values, 21(2), 185-208. doi: 10.2307/23240361

Schön, D. A., & Rein, M. (1994). Frame Reflection: Toward the Resolution of Intractable Policy Controversies. New York: Basic Books.

Shiva, V. (1996). Biopiracy: the plunder of nature and knowledge. Boston: South End Press.

Shiva, V. (2016). Stolen harvest: The hijacking of the global food supply. Kentucky: University Press of Kentuckey.

Veltri, G., & Suerdem, A. (2013). Worldviews and discursive construction of GMO-related risk perceptions in Turkey. Public Understanding of Science, 22(2), 137-154. doi: 10.1177/0963662511423334

Yearley, S. (2005). Making sense of science: Understanding the social study of science. London: SAGE.

دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 44
پاییز 1398
صفحه 33-67

مراجع

دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 44پاییز 1398صفحه 33-67

دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 44
پاییز 1398
صفحه 33-67