نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی
نویسنده
استادیار تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران
چکیده
متون تاریخ اندیشه عمدتاً با توجه به تمرکز و ابتنائشان بر ذهنیّت اندیشمندان و نظریه‌پردازان گذشته، واجد محتوا و ماهیت متمایزی نسبت به دیگر متون تاریخ‌نگارانه هستند. از آنجا که ذهنّیت هر اندیشمند، متأثر از مؤلفه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادی، مذهبی، فلسفی و فرهنگی است، تحلیل و بررسی اینگونه متون مستلزم ابزارها و روش‌های میان‌رشته‌ای است. چرا که تنها با کاربرد یک روش‌شناسی میان‌رشته‌ای است که می‌توان همه این مؤلفه‌های متنوع را به درستی تحلیل نمود. از میان روش‌شناسی‌های موجود در این زمینه، روش‌شناسی قصدی ـ زمینه‌گرای کوئنتین اسکنیر استاد و پژوهشگر اندیشهٔ سیاسی، یکی از پرکاربردترین‌ها بوده است. گرچه عمدتاً تمرکز مطالعات اسکینر بر حوزه اندیشهٔ سیاسی بوده است، اما روش‌شناسی او بر پایه و اصول میان‌رشته‌ای بنا شده و هم خود او و هم شارحان و مفسران آثارش، این روش‌شناسی را در رشته‌های مختلف علوم انسانی به کار بسته‌اند. از این رو در این مقاله تلاش شده تا با روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، و با ذکر نمونه‌های متعددی از متون تاریخ‌نگاری و تاریخ اندیشه ایرانی‌ـ‌اسلامی، کاربست روش‌شناسی میان‌رشته‌ای اسکینر در اینگونه متون مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. بنابر یافته‌های مقاله، مطالعه و بررسی متون تاریخ‌نگاری و تاریخ اندیشه ایرانی‌ـ‌اسلامی با توجه به تأثیری که از حوزه‌های مختلف علوم انسانی می‌پذیرند، نیازمند روش‌شناسی‌های میان‌رشته‌ای است. در این میان روش‌شناسی میان‌رشته‌ای اسکینر با توجه به تأکیدی که بر «قصد و نیّت» نویسنده دارد، می‌تواند به میزان قابل‌توجهی به فهم این متون و به‌ویژه بررسی انتقادی بسیاری از آنها کمک کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آدمیت، فریدون (1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت. تهران: سخن.
آدمیت، فریدون (1357). اندیشه‌های میرزاآقاخان کرمانی. تهران: انتشارات پیام.
ابن‌سینا، ابوعلی (1316). اشارات و تنبیهات (مقدمه سیدنصرالله تقوی بر ترجمهٔ اشارات). تهران: بی‌جا.
اسکینر، کوئنتین (1380). ماکیاولی (مترجم: عزت‌الله فولادوند). تهران: طرح نو.
اسکینر، کوئنتین (1393). بینش‌های علم سیاست(در باب روش) (مترجم: فریبرز مجیدی). تهران: فرهنگ جاوید. (تاریخ اصل اثر 2002)
اسماعیل، محمود (1388). نقد تاریخ‌پژوهی اسلامی (مترجم: حج‌الله جودکی). تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
بدوی، عبدالرحمن (1403/1982). النزعه الانسانیه فی‌الفکر العربی. در: الانسانیه و الوجودیه فی‌الفکر العربی. کویت و بیروت: وکالة‌المطبوعات و دارالقلم.
بردسیری کرمانی، میرزا عبدالحسین‌خان (1387). آیینهٔ سکندری (به اهتمام علی‌اصغر حقدار). تهران: چشمه.
صانعی، منوچهر (1385). عقلانیت در اندیشهٔ رازی. مجله آیینه معرفت، (8)، 72-55.
طباطبایی، جواد (1390). خواجه نظام‌الملک طوسی: گفتار در تداوم فرهنگی. تهران: نگاه معاصر.
طباطبایی، سیدجواد (1388). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشهٔ سیاسی در ایران. تهران: کویر.
عابدالجابری، محمد (1387). ما و میراث فلسفی مان (مترجم: سیدمحمد آل‌مهدی). تهران: نشر ثالث.
قادری، حاتم (1370). اندیشهٔ سیاسی غزالی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
قدیمی قیداری، عباس (1393). تداوم و تحول تاریخ‌نویسی در ایران عصر قاجار. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
کافی، مجید (1391). ابن‌خلدون و جامعه‌شناسی تاریخی. دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، 4(8)، 126-140.
کریمی زنجانی اصلی، محمد (1375). آیین سیاسی اشراقی: بنیادها و اصول. چیستا، (134)، 323-314.
مرتضوی، سیدخدایار (1388). کاوشی در روش‌شناسی تاریخ اندیشه‌های سیاسی. فصلنامه سیاست، 39 (1)، 285-304.
مگی، براین (1374). مردان اندیشه (مترجم: عزت‌الله فولادوند). تهران: طرح نو.
نصر، سیدحسین (1371). سه حکیم مسلمان (مترجم احمد آرام). تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
)