سخن سردبیر

نویسنده

• محمود مهرمحمدی

استاد برنامه ریزی درسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

شاید در چند دهه اخیر، جهان اتفاقی تلخ‌تر، دلهره‌آورتر و مرگ‌بارتر از شیوع ویروس کرونا (کوویدـ‌19) را تجربه نکرده باشد. این پدیدهٔ پاندمیک، از سوی دیگر، آثار مثبتی را نیز در زندگی انسان‌ها از خود به‌جای گذاشته است؛ بنابراین نباید آن را به‌طور کامل تهدید، ضایعه و فاجعه ارزیابی کرد. همین‌که این دو روی پدیده مورد تصدیق قرار گرفت، پای واکاوی‌های دانش‌پژوهانه به عرصهٔ باز می‌شود. کلان‌پرسشی که در این نظرورزی‌ها باید در کانون توجه قرار گیرد این است که کووید‌ـ‌۱۹ چه آثار مخرب و چه آثار سازنده‌ای را برای بشر به‌همراه داشته است یا چگونه زیست بشر را در این دو جهت تحت‌تأثیر قرار داده و خواهد داد. 

از سوی دیگر، دامنه تأثیرگذاری این پدیده چنان وسیع است که متفکران و صاحبان اندیشه در طیف وسیعی از حوزه‌های معرفتی را به خود مشغول کرده و در ادامه هم خواهد کرد. به دیگر سخن، کلان‌پرسش مورد اشاره باید به پرسش‌های خاص و موردی در حوزه‌های معرفتی گوناگون ترجمه شود تا به کنش‌های مطالعاتی آن حوزه جهت دهد. وقتی سخن از حوزه‌های دانشی متنوع به میان می‌آید که ربطی میان آنها و پدیدهٔ پاندمی کرونا برقرار است، در درجهٔ نخست رشته‌هایی مانند آموزش (اعم از عمومی و عالی)، اقتصاد و روان‌شناسی و سلامت روان ممکن است به ذهن خطور کند. اما قطعاً دامنه ربط بسیار وسیع‌تر و جدی‌تر است و از جمله حوزه‌های الهیات، فلسفه، جامعه‌شناسی، حقوق و حتی سیاست و روابط بین‌الملل را دربرمی‌گیرد. جالب این که شمارهٔ بهار ۱۳۹۹ فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای، یعنی اولین شماره از دو شماره مستقلی است که به این موضوع اختصاص داده شده است، زمانی به چاپ می‌رسد که جهان شاهد التهابات سیاسی در ایالات متحدهٔ امریکا در پیوند با انتخابات ریاست‌جمهوری است. برای نمونه، از ربط پاندمی کرونا به عرصهٔ سیاسی اگر بخواهیم مثالی بزنیم، بهترین و تازه‌ترین و شاید مهم‌ترین آن در نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا نمایان باشد. شکست ترامپ و پایین کشیده‌شدن او از اریکه قدرت به عقیدهٔ بسیاری از ناظران و تحلیل‌گران تحت تأثیر نوع مواجهه او با مدیریت پدیده کرونا نیز بوده است. به عبارت دیگر، مدیریت موفق و منجر به ‌مرگ‌و‌میر کمتر این پدیده می‌توانست شانس او برای انتخاب مجدد را به شکل قابل‌توجهی افزایش دهد. رقبای سیاسی او بر این طبل با صدای هرچه بلندتر کوبیدند و شاید ضعف او را در مدیریت این شرایط بیش از آنچه بود هم جلوه دادند و میوهٔ آن را که دستیابی به قدرت بود نیز چیدند. 

در عرصهٔ روابط بین‌الملل هم شرایط حادث شده در اثر شیوع کرونا فرضیه‌های گوناگونی اعم از فراهم آمدن بستری برای اتفاقات مثبت، همدلانه و عدالت‌خواهانه از یک‌سو یا اتفاقات از نوع سلطه و تهدید کننده مقاصد صلح‌طلبانه از سوی دیگر را به ذهن متبادر می کند که همه آنها مستحق عطف توجه پژوهشی توسط پژوهشگران این عرصه است.

به هر روی، باید اذعان کنم پاندمی کرونا برای فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای فرصت و موقعیت مسئله‌دار نابی را فراهم ساخت تا صاحبان اندیشه در عرصه های مختلف معرفتی را به تأمل و نگارش مقاله در این زمینه بکر و البته میان رشته ای دعوت کنیم‌. همچنان که اشاره شد ما با اختصاص دو شماره ویژه به این مقوله مجله را به یکی از بسترهایی در کشور تبدیل کردیم که به اندازه وسع و توان می کوشید میزبان تلاش های اندیشه ورزانه در جهت پاسخگویی به یکی از نیازهای مبرم جامعه باشد. خوشبختانه این تصمیم با استقبال قابل توجه جامعه علمی مواجه شد و بدین ترتیب منابع در خور اعتنایی فراهم آمد که پیشکش مخاطبان فرهیخته مجله شده است. این دستاورد در درجه نخست مرهون سیاست های بخردانه ای بود که هیات تحریریه فصلنامه اتخاذ کرد. سپس باید از استاد گرامی جناب آقای دکتر نعمت الله فاضلی تشکر کرد که دعوت هیات تحریریه برای پذیرش مسئولیت سردبیر میهمان این شماره ها را پذیرفت و با کفایت و کارایی کار را به سرمنزل مقصود رساند.

امید است این مجموعه بتواند به سهم خود ذخائر دانایی کشور را به نظام سیاستگذاری و تصمیم گیری در سطوح مختلف نیز مرتبط ساخته و به افزایش عیار عقلانی و اثربخشی آن‌ ها یاری رساند.