مطالعه بین‌رشته‌ای نقش صورخیال در ادبیات و نگارگری ایران با تأکید بر آرایهٔ استعاره

رجبی, زینب; فهیمی‌فر, اصغر

doi:10.22035/isih.2021.3605.3794

نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

² گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.22035/isih.2021.3605.3794

چکیده

پیوند درونی شعر و ادبیات فارسی با نگارگری ایران که نمایانگر اشتراک در زمینه خیال و صورخیال است، سبب شده تا این دو حوزه از هنرهای ایران دارای اشتراکی درونی و عمیق باشند و زبان و بیان مشترکی برای بیان صور و معانی عالم خیال ارائه نمایند. شاعران و نگارگران ایران از ابزارهای کلامی و بصری خاصی همچون آرایه‌های ادبی و بصری برای انتقال این صور و معانی بهره جسته‌اند. در این مقاله که با تأکید بر آرایهٔ استعاره است، به نقش و قابلیت‌ بیانی این آرایه در شعر و نگارگری، به‌طورخاص پرداخته شده است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش‌هاست: 1. آرایهٔ استعاره در شعر و نگارگری ایران چه تأثیرات بیانی دارد؟ 2. نگارگران چگونه از ظرفیت استعاره در بیان بصری خویش بهره برده‌اند؟ هدف از مقاله، بررسی ارتباط دو حوزهٔ تمدنی ایران یعنی شعر و نگارگری و تبیین وجه اشتراک آنها یعنی عالم خیال و صورخیال است. همچنین مشخص‌نمودن انواع استعاره و استعارهٔ ‌گونه‌های بصری در آثار نگارگری از اهداف دیگر این مقاله است. این مطالعه به شیوهٔ توصیفی_تحلیلی صورت گرفته و شیوهٔ جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای-اسنادی است. داده‌های مقاله نشان می‌دهد که استعاره در شعر فارسی در قالب واژگان و جملات به‌صورت صریح و غیرصریح تداعی معنا می‌نماید که این امکانات از طریق شعر به نگارگری ایران منتقل گشته و هنرمندان نگارگر از امکان بیانی این آرایه به‌صورت بصری در قالب اشکال، رنگ‌ها و بافت‌ها استفاده کرده‌اند و هویت بصری جدیدی برای بیان مضامین ارائه نمودند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

اشرفی، م‍ق‍دم‍ه‌ م‍خ‍ت‍اروون‍ا (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران (مترجم: رویین پاکباز). تهران: نگاه.

آل‌ابراهیم دهکردی، صبا (1395). نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره‌هایی از شاهنامه تهماسبی. مجله باغ نظر. 13(45)، 105-114.

بیچرانلو، عبدالله؛ و پورعزت، علی‌اصغر (1392). کارکردها و کژکارکردهای بازگشت معنایی استعاره‌ها، مطالعه موردی مفهوم میان‌رشته‌ای مهندسی فرهنگی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 5(3)، 121-101.doi: 10.7508/isih.2014.19.006

پاکتچی، احمد (1387). الزامات زبان‌شناختی مطالعات میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 1(1)، 111-135. doi: 10.7508/isih.2009.01.007

پولیاکووا، ی.آ؛ و رحیمووا، زد.ای. (1381). نقاشی و ادبیات ایرانی (مترجم: زهره فیضی). تهران: روزنه.

تجویدی، اکبر (1385). نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم هجری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات.

خواجه‌عطاری، علیرضا؛ و نجارپور جباری، صمد (1394). جانبخشی به طبیعت در آثار سلطان محمد. فصلنامه نگارینه هنر اسلامی، 2(7 و8)، 96-84. doi: 10.22077/nia.2015.653

درزی، قاسم (1397). استعاره و میان‌رشته‌ای؛ بیان موارد کاربست استعاره‌ها در پژوهش میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 10(2)، 26-1.doi: 10.22035/isih.2018.277

دینانی، غلامحسین (1381). ادراک خیالی و هنر. مجله خیال، 2، 11-6.

رحیمی، امین؛ موسوی، سیده زهرا؛ و مروارید، مهرداد (1393). نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار و مولوی. مجله متن‌پژوهی ادبی، 18(62)، 173-147.

زمانی، احسان؛ امین‌خانی، آرین؛ و اخوت، هانیه (1388). نقش متقابل هنر منظرپردازی و نگارگری ایران. کتاب ماه هنر، 135، 80-91.

طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: محمدباقر موسوی همدانی؛ جلد19). قم: جامعه مدرسین حوزه علیمه قم.

عسگرنژاد، منیر؛ و گذشتی، محمدعلی (1394). هنر ادبی و ادبیات هنری. دوفصلنامه پژوهش‌های دستوری و بلاغی، 5(7)، 213-231. doi: 10.22091/jls.2015.480

ماه‌وان، فاطمه؛ و یاحقی، محمدجعفر (1389). تأثیر صورخیال ادبی بر نگارگری مکتب شیراز. مجله بوستان ادب، 2(2)، 184-161. doi: 10.22099/jba.2012.323

Canby, S. R. (2011). The Shahnama of Tahmasp: The Persian Book of Kings. USA & Iran: Metropolitan Museum of Art & Vijeh Nashr Co.

Cary Welch, S. (1976). Royal Persian manuscript. London, England: Thames and Hodson.

Poliakova, E. A., & Rakimova, Z. I. (1987). L’art de la miniature et la litterature de l’orient. Mossco, Russia: Gafour Gouliame.

Simpson, M. (1997). Persian poetry painting and patronage. Washington,D.C, USA: Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution.

Soudavar, A. (1992). Art of the Persian court: selection from the art and history Trust collection. New York, USA: Rizzoli.

فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی

مطالعه بین‌رشته‌ای نقش صورخیال در ادبیات و نگارگری ایران با تأکید بر آرایهٔ استعاره

مراجع

مراجع

اشرفی، م‍ق‍دم‍ه‌ م‍خ‍ت‍اروون‍ا (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران (مترجم: رویین پاکباز). تهران: نگاه.

آل‌ابراهیم دهکردی، صبا (1395). نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره‌هایی از شاهنامه تهماسبی. مجله باغ نظر. 13(45)، 105-114.

پاکتچی، احمد (1387). الزامات زبان‌شناختی مطالعات میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 1(1)، 111-135. doi: 10.7508/isih.2009.01.007

پولیاکووا، ی.آ؛ و رحیمووا، زد.ای. (1381). نقاشی و ادبیات ایرانی (مترجم: زهره فیضی). تهران: روزنه.

تجویدی، اکبر (1385). نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم هجری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات.

خواجه‌عطاری، علیرضا؛ و نجارپور جباری، صمد (1394). جانبخشی به طبیعت در آثار سلطان محمد. فصلنامه نگارینه هنر اسلامی، 2(7 و8)، 96-84. doi: 10.22077/nia.2015.653

درزی، قاسم (1397). استعاره و میان‌رشته‌ای؛ بیان موارد کاربست استعاره‌ها در پژوهش میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 10(2)، 26-1.doi: 10.22035/isih.2018.277

دینانی، غلامحسین (1381). ادراک خیالی و هنر. مجله خیال، 2، 11-6.

رحیمی، امین؛ موسوی، سیده زهرا؛ و مروارید، مهرداد (1393). نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار و مولوی. مجله متن‌پژوهی ادبی، 18(62)، 173-147.

زمانی، احسان؛ امین‌خانی، آرین؛ و اخوت، هانیه (1388). نقش متقابل هنر منظرپردازی و نگارگری ایران. کتاب ماه هنر، 135، 80-91.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380). صور خیال در شعر فارسی )چاپ هشتم(. تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس (1392). بیان )چاپ دوم). تهران: میترا.

شهرستانی، سیدحسن (1383). نماد سرو در نگاه حافظ. هنرنامه، 22، 15-5.

شوالیه، ژان؛ و گربران، آلن (1382). فرهنگ نمادها(مترجم: سودابه فضایلی). تهران: جیحون.

طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: محمدباقر موسوی همدانی؛ جلد19). قم: جامعه مدرسین حوزه علیمه قم.

عسگرنژاد، منیر؛ و گذشتی، محمدعلی (1394). هنر ادبی و ادبیات هنری. دوفصلنامه پژوهش‌های دستوری و بلاغی، 5(7)، 213-231. doi: 10.22091/jls.2015.480

فتوحی، محمود (1381). تصویر خیال. مجله ادبیات و علوم انسانی، 185، 133- 103.

فیض، رضا (1387). بهزاد صورتگر معنا. مجله آینه میراث، 4، 204-183.

کشاورز، گلنار (1394). جوهره مثالی هنر نگارگری ایرانی و نقش سنت در آن. مجله کیمیای هنر، 4(16)، 77-90.

کوچش، زلتن (1393). مقدمه ای کاربردی بر استعاره (مترجم: شیرین پورابراهیم). تهران: سمت.

گرابار، اولگ (1383). مروری بر نگارگری ایران (مترجم: مهرداد وحدتی دانشمند). تهران: فرهنگستان هنر.

ماه‌وان، فاطمه؛ و یاحقی، محمدجعفر (1389). تأثیر صورخیال ادبی بر نگارگری مکتب شیراز. مجله بوستان ادب، 2(2)، 184-161. doi: 10.22099/jba.2012.323

مددپور، محمد (1383). آشنایی با آرای متفکران درباره هنر (جلد 3و4). تهران: سوره مهر.

موزه هنرهای معاصر تهران (1389). شاهکارهای نگارگری ایران (چاپ دوم). تهران: موزه هنرهای معاصر تهران.

همایی، جلال‌الدین (1370). یادداشت‌های استاد علامه جلال‌الدین همایی درباره معانی و بیان. تهران: هما.

یاحقی، محمدجعفر (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.

Bahari, E. (1997). Bihzad, master of Persian painting. London, England: I.B.Tauris & CO.

Canby, S. R. (2011). The Shahnama of Tahmasp: The Persian Book of Kings. USA & Iran: Metropolitan Museum of Art & Vijeh Nashr Co.

Cary Welch, S. (1976). Royal Persian manuscript. London, England: Thames and Hodson.

Poliakova, E. A., & Rakimova, Z. I. (1987). L’art de la miniature et la litterature de l’orient. Mossco, Russia: Gafour Gouliame.

Simpson, M. (1997). Persian poetry painting and patronage. Washington,D.C, USA: Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution.

دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 50
بهار 1400
صفحه 91-121

مراجع

دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 50بهار 1400صفحه 91-121

دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 50
بهار 1400
صفحه 91-121