نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، رشته مطالعات ترجمه، دانشگاه فردوسی مشهد

2 همکار علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و مدیر گروه «جامعه شناسی شناخت» انجمن جامعه شناسی ایران

چکیده

روندهای ترجمه در تاریخ ایران و تشخیص نسبت آن با تحولات فکری و اجتماعی، به‌عنوان شاخص تعیین کارویژۀ ترجمه در دو دورۀ ایران باستان و عصر تمدن اسلامی در این مقاله بررسی شده‌اند. مفهوم ترجمه به دو معنی در این مقاله به کار رفته است: «بازگردانی گفتار یا نوشتار از زبانی به زبان دیگر» و «بازخوانی یک فرهنگ در یک فرهنگ دیگر، به‌مثابۀ امری میان‌فرهنگی یا ارتباطی یا میان‌اجتماعی». منبع استناد در گذشتۀ تاریخی، که فاقد گزارش‌هایی دربارۀ ترجمه است، بررسی روندهای برگردان شدن زبان در روند تحول خط‌ها و در دوره‌هایی که گزارش‌های مکتوب از امر ترجمه وجود دارد استفاده از آن گزارش‌ها بوده است. منابع به‌عنوان «متن» بررسی شده‌اند و دیدگاه نویسندگانشان به‌طور انتقادی داوری شده است. استنتاج پایانی بر مبنای رویکرد نظری پژوهش، «تغییرات فرهنگی» را معیار فهم تاریخ ایران قرار داده و احتمال داده است که تا پایان عصر تمدن اسلامی، دو نوع «شرایط وقوع ترجمه» در ایران وجود داشته است. امر ترجمه در دوران پیش از اسلام از خصوصیت «درون‌فرهنگی» برخوردار بوده و در دورۀ تمدن اسلامی یک «اقتضای فرهنگی» برای ارتباط میان‌فرهنگی که کارویژۀ نهایی‌اش می‌تواند ایجاد یک فرافرهنگ بوده باشد. مفهوم اول دلالت بر خصلت خود فرهنگ در جذب عناصر فرهنگ‌های دیگر دارد، و مفهوم دوم به عامل تکثر فرهنگی در محدودۀ بیناسرزمینی یا میان‌جامعه‌ای.

کلیدواژه‌ها

احتشام، مرتضی (2523). ایران در زمان هخامنشیان. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
الجاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر (1410). کتاب الحیوان (تصحیح عبدالسلام محمدهارون). بیروت.
آذرنگ، عبدالحسین (1393). تاریخ ترجمه در ایران. پایگاه اطلاع‌رسانی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، بازیابی شده در http://cgie.org.ir/popup/fa/system/contentprint/24073
آل‌احمد، جلال (1356). غرب‌زدگی. تهران: رواق.
اومستد، آلبرت تن آیک (2537). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی (ترجمۀ دکتر محمد مقدم). تهران: امیرکبیر.
بهمنش، احمد (1347). تاریخ ملل قدیم آسیای غربی. تهران: دانشگاه تهران.
بورکهارت، یاکوب (1389). فرهنگ رنسانس در ایتالیا (ترجمۀ محمدحسن لطفی). تهران: طرح نو.
پاتس، دانیل (1385). باستان شناسی ایلام (ترجمۀ زهرا باستی). تهران: سمت.
پاشایی،علی و کاظم‌زاده، مهرداد (1369). فرهنگ اندیشۀ نو. تهران: مازیار.
پانوسی، استفان (1356). تأثیر فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی بر افلاطون. تهران: انجمن فلسفه ایران.
پورداوود، ابراهیم (1356). فرهنگ ایران باستان. تهران: دانشگاه تهران.
پیرنیا، حسن و اقبال، عباس (1364). تاریخ ایران. تهران: کتابخانه خیام.
پیوتروسکی، بوریس (1348). تاریخ اورارتو  (ترجمه عنایت‌الله رضا) تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حائری، عبدالهادی (1378). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب. تهران: امیر کبیر.
حنایی ‌کاشانی، سعید (1389). ترجمه، تاریخ، فرهنگ، مهرنامه، شماره 6 (آذر ماه).40.
خلیلی، اسمعیل (1388). علوم انسانی نوین در ایران. در مسعود آریایی‌نیا (به اهتمام) مجموعه مقالات درآمدی بر علوم انسانی انتقادی (ص 251-294). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خلیلی، اسمعیل(1391). نسبت زبان پارسی با بازسازی جامعه‌ای، در همایش زبان و مفاهیم علوم اجتماعی، تهران: انجمن جامعه‌شناسی ایران.
دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ (1348). تاریخ ماد (ترجمۀ کریم کشاورز). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ذکایی، محمدسعید، و اسماعیلی، محمدجواد (1393). جوانان و بیگانگی تحصیلی و دانشگاهی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
رضایی‌باغ‌بیدی، حسن؛ آذرنگ، عبدالحسین؛ دیانت، علی‌اکبر و همکاران (1388). مدخل ترجمه. دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 15. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
زیباکلام، صادق (1377). ما چگونه ما شدیم. تهران: روزنه.
سامی، علی (1341). تمدن هخامنشی. تهران: چاپخانه فولادوند.
سرفراز، علی‌اکبر و فیروزمندی، بهمن (1388). باستان‌شناسی و هنروران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. تهران: مارلیک / عفاف.
سرکیس، یوسف‌الیان (1410). معجم المطبوعات العربیه و المعربه. قم: چاپ افست از قاهره(۱۳۴۶/۱۹۲۸).
شارون، جوئل (1379). جامعه و فرهنگ (ترجمۀ منوچهر صبوری). تهران: نی.
طباطبایی، جواد (1373). ابن خلدون و علوم اجتماعی. تهران: طرح نو.
فارابی، ابونصر محمد بن اوزلغ بن طرخان (1355). جمع بین رأی الحکمین (ترجمۀ و شرح عبدالمحسن‌ مشکوه‌الدین). تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
فارابی، ابونصر محمد بن اوزلغ بن طرخان (1361). آراء اهل مدینۀ فاضله (ترجمۀ سید جعفر سجادی). تهران: طهوری.
فارابی، ابونصر محمد بن اوزلغ بن طرخان (1390). احصاء العلوم (ترجمه و تصحیح حسین خدیوجم). تهران: علمی و فرهنگی.
فالاچی، اوریانا (1381). زندگی، مرگ و دیگر هیچ (ترجمۀ لیلی گلستان). تهران: امیرکبیر.
فانی، کامران (1389). نقطه عطف فرانکلین بود نه مشروطه. ماهنامه علوم انسانی مهرنامه، 9 (7).
فریدریش، یوهانس (1367). زبان‌های خاموش (ترجمۀ یدالله ثمره و بدیع‌الزمان قریب). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
فرای،ریچارد (1344). میراث باستانی ایران (ترجمه مسعود رجب‌نیا) تهران: امیرکبیر.
فرشاد، مهدی (1365). تاریخ علم در ایران. تهران: امیرکبیر.
فوکویاما، فرانسیس (1393). پایان تاریخ و انسان واپسین (ترجمۀ عباس عربی و زهره عربی). تهران:  سخنکده.
کخ، ماری‌هاید (1377). از زبان داریوش (ترجمۀ پرویز رحیمی). تهران: کارنگ.
کریستینسن، آرتور (1367).ایران در زمان ساسانیان (ترجمۀ غلامرضا رشیدیاسمی). تهران:امیرکبیر.
گیرشمن، رومن (1384). ایران از آغاز تا اسلام(ترجمۀ محمد معین). تهران: علمی و فرهنگی.
لافیت، ژان (1340). برمی‌گردیم گل نسرین بچینیم (ترجمۀ حسین نوروزی). تهران: نگاه.
محسنیان‌راد، مهدی (1384). ایران در چهار کهکشان ارتباطی. تهران: سروش.
محمدی‌فر، یعقوب (بی‌تا). جزوه درسی باستان شناسی و هنر ایلام. همدان: دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا.
مجیدزاده، یوسف (1388). تاریخ و تمدن بین‌النهرین، تاریخ سیاسی (جلد اول). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مدکور، ابراهیم (1362). نهضت ترجمه در جهان اسلام. نشر دانش،  5(3).
ممتحن، حسینعلی (1370). کلیات تاریخ عمومی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مهرین، مهرداد (۱۳۶۲). دین ‌بهی، فلسفه دین زرتشت. تهران: فروهر.
ناردو، دان (1387). بین‌النهرین باستان (ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر). تهران: ققنوس.
نصری، عبدلله (1386). رویارویی با تجدد. تهران: علم.
هگل، کئورگ ویلهام‌ فردریش (1356). عقل در تاریخ (ترجمۀ حمید عنایت). تهران: دانشگاه صنعتی.
هینتس، والتر (1376). دنیای گمشده عیلام (ترجمۀ فیروز فیروزنیا). تهران: علمی و فرهنگی.
هینتس، والتر (1380). داریوش و پارس‌ها (ترجمۀ عبدالرحمن صدریه). تهران: امیرکبیر. 
Cesana, A. (1988). Geschichte als entwicklung zur Kritik des geschtich philosophischen entwicklungsdenken, Berlin/ New York.
Dordrecht, Kluwer etal. (2001). Millenarianism and messianism in early modern culture, Vol. 4.
Hegel, G. W.(1899). The philosophy of History, Translated by J. sibree, New York: ،he Colonial press.
Löwith, K.(1983). Weltgeschichte und Heilsgeschehen: Zur kritik der geschichtsphilosophie, Stuttgart: Metzler.
Ritzer, G. (1988). Sociological theory, New York: Alfred A. Knopf.
 
CAPTCHA Image