نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، اهواز، خوزستان، ایران

2 گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، اهواز، خوزستان، ایران (نویسنده مسئول)

3 گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی،دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گلستان، ایران

چکیده

در آینده، عرصهٔ مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه، به حوزه‌های متنوعی از اجتماعات محلی، ملی و بین‌المللی گسترش خواهد یافت. حضور توأم با مسئولیت‌پذیری اجتماعی آموزش عالی در روند تحولات آینده، نیازمند رویکردی آینده‌‌نگارانه است تا امکان کنشگری در رخدادهای آینده را فراهم سازد. بنابراین، هدف این مقاله، آینده‌نگاری مسئولیت‌پذیری اجتماعی آموزش عالی کشاورزی است. مطالعهٔ حاضر در سه گام اصلی انجام شد. ابتدا بر مبنای روش گروه کانونی، به شناسایی پیشران‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه در آموزش عالی کشاورزی پرداخته شد. سپس با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل و با بهره‌گیری از نرم‌افزار MicMac، از میان 14پیشران شناسایی‌شدهٔ مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه، 5 پیشران کلیدی انتخاب شد. برای این عوامل کلیدی بر اساس ایدهٔ سناریونویسی21 وضعیت ممکن و محتمل در آیندهٔ مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه با نظر خبرگان تعریف گردید و با تشکیل ماتریس21*21 و بهره‌گیری از دانش خبرگان در ارزیابی میزان تأثیرات وقوع هر یک از وضعیت‌ها بر وقوع یا عدم وقوع وضعیت‌های دیگر در آیندهٔ مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه با استفاده از قابلیت‌های نرم‌افزار Scenario Wizard 4.31، دو سناریو متضاد (ققنوس و طاووس) به‌عنوان سناریوهای قوی و 104 سناریو با احتمال وقوع پایین و ضعیف استخراج شد. سناریو ققنوس نمایان‌گر تحقق مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه در راستای توسعهٔ پایدار محلی و منطقه‌ای بوده و سناریو طاووس مبین آن است که دانشگاه به‌عنوان تافته‌ای جدابافته، فاقد مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. این سناریوها چشم‌انداز آیندهٔ مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه را نشان می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابیلی، خدایار؛ نادری، ابوالقاسم؛ و اثرزاده، رضا (1394). بررسی رابطه آموزش ضمن خدمت با مدیریت دانش و ارائه راهکار جهت بهبود آن؛ مطالعه موردی، شرکت نفت فلات قاره ایران). فصلنامه مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت، 6(22)، 208-179.

اصغری، سعید؛ اکبرپور شیرازی، محسن (1397). ارائه سناریوهای آینده آموزش عالی کشور با استفاده از روش نقشه شناختی فازی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 24(1)، 26-1.

انتظاری، یعقوب (1398). الزامات توسعه کارآفرینی دانشگاه بنیان در ایران، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 25(1)، 25-1.

بادسار، محمد؛ رضایی، روح‌اله؛ و صلاحی‌مقدم، نفیسه (1393). بررسی تأثیر هوش عاطفی بر شایستگی‌های کارآفرینانهٔ دانشجویان رشته‌های کشاورزی (مورد مطالعه: دانشگاه زنجان)، توسعه کارآفرینی، 7(7)، 425-407. doi: 10.22059/JED.2014.52492

برادران حقیر، مریم؛ نورشاهی، نسرین؛ و روشن، احمدرضا (1398). مفهوم سازی مسئولیت اجتماعی دانشگاه در ایران، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، 25(3)، 26-1.

تقی‌زاده، هوشنگ؛ ضیائی حاجی‌پیرلو، مصطفی (1397). نقشه راه بالنده‌سازی در فرایندهای آموزشی سیستم‌های آموزشی عالی؛ مطالعه موردی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 9(1)، 24-1.

جوانک لیاولی، ماندانا؛ ابیلی، خدایار؛ پورکریمی، جواد؛ و سلطانی عربشاهی، سیدکامران (1396). ارائه الگوی توسعهٔ حرفه‌ای مدیران گروه‌های آموزش بالینی: مورد دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی شهر تهران، دوماهنامه علمی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 10(3)، 218-202.

خسروی‌پور، بهمن؛ ایروانی، هوشنگ؛ حسینی، سید محمود؛ موحد محمدی، حمید) 1386). شناسایی و تحلیل مؤلفه‌های آموزشی مؤثر بر توانمندی کارآفرینانه دانشجویان مراکز آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی.مجله علوم کشاورزی ایران، 38، 218-207.

خسروی‌پور، بهمن؛ سلیمانپور، محمدرضا (1390). شناسایی عوامل آموزشی درمجتمع آموزش جهادکشاورزی شهید کریمی گرگان با تأکید برتوانمندی کارآفرینانه دانشجویان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 7(1)،  100-89.

دانشگاه تهران (1396). سومین برنامه راهبردی دانشگاه تهران. معاونت برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران، اداره کل برنامه بودجه و تحول سازمانی. برگرفته از https://ut.ac.ir/file/download/page/1517041706-3rd-strategic-plan-ut.pdf

ذاکرصالحی، غلامرضا (1393). آموزش‌عالی در گذار از توسعه پایدار به پساپایداری، مجموعه مقالات دومین همایش آموزش‌عالی و توسعه پایدار، تهران: مؤسسه‌ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی.

رجبیان غریب، فاطمه؛ محمدزاده، سعید؛ و شریف‌زاده، محمدشریف (۱۳۹۹). تدوین الگوی پیوند دانشگاه و جامعه مبتنی بر رویکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی در آموزش عالی کشاورزی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۲۶(۴)، 111-85.

رضاپور، حسین؛ و فتاحیان، محمدحسین (1396). آینده انقلاب اسلامی و قدرت نرم آموزش عالی. مطالعات انقلاب اسلامی، 14(49)، 74-55.

رهبر، فرهاد؛ سیف‌‌الدین اصل، امیرعلی؛ شاه‌حسینی، محمدعلی؛ نیازی، عیسی (1397). طراحی مدلی برای سناریونگاری بر اساس شناسایی عوامل کلیدی و تجزیه‌و‌تحلیل فعل و انفعالات بازیگران کلیدی. پژوهشهای مدیریت عمومی، 11(39)، 90-61. doi: 10.22111/JMR.2018.4011

روحانی آرش؛ و آجرلو، سعید (1394). آموزش نرم‌افزار MicMac، قابل استفاده در پروژههای سناریونویسی- آینده‌پژوهی. تهران: آرنا.

زرافشانی، کیومرث؛ صی‌محمدی، سمیره؛ و بارانی، شهرزاد (۱۳۸۹). ارائه راهبردهای تدریس اثربخش در دوره‌های آموزش کارآفرینی دانشگاه‌ها.در:  اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت و نوآوری، شیراز، ایران.

سوختانلو، مجتبی (1395). تحلیل اثر بخشی نظام آموزش عالی کشاورزی بر پرورش قابلیت‌های کارآفرینی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشاورزی (مورد مطالعه: دانشگاه محقق اردبیلی(. راهبردهای کارآفرینی در کشاورزی، 3(6)، 43-34.

شافعی، رضا؛ و عزیزی، نعمت‌اله (۱۳۹۲). مطالعه وضعیت مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی غرب کشور (طراحی یک الگوی ارزیابی). رفتار سازمانی در آموزش و پرورش، 1(2)، 22-5.

شفایی یامچلو، طاهره (1395). شناسایی وضعیت موجود مسئولیت اجتماعی دانشگاه مبتنی بر مدل والایس (مورد: دانشگاه تهران) بر اساس دیدگاه اعضای هیئت علمی و ارائه راهکارجهت بهبود آن. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی دانشگاه تهران.

شورای عالی انقلاب فرهنگی (1389). سند نقشه جامع علمی کشور. برگرفته از https://dlp.msrt.ir

شورای عالی انقلاب فرهنگی (1392). سند اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها مصوبه در جلسه 735 شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس مصوبه شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی. برگرفته از http://dastour.ir/Brows/?lid=358012

عبدی، حمید؛ میرشاه جعفری، سید ابراهیم؛ نیلی، محمدرضا؛ رجایی پور، سعید (1396). تبیین برنامه درسی آینده در راستای تحقق چشم اندازها و رسالت­های آموزش عالی ایران در افق 1404. دو فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، 8(16)، 88-59.

علیزاده، ندا؛ صدیقی، حسن؛ پزشکی‌راد، غلامرضا؛ فراستخواه، مقصود (1393). تحلیل سازوکارهای تحول‌آفرینی در نظام آموزش عالی کشاورزی ایران. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه، 48(1)، 53-43. doi: 10.22059/ijaedr.2017.62008

غیاثی، عبدالرحیم (1394). بررسی رابطه سبک‌های حل مسئله و تمایل به کارآفرینی دانشجویان (مورد مطالعه: دانشجویان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه زابل). نشریه توسعه کارآفرینی، 8(1)، 158-139.   doi: 10.22059/JED.2015.55472

فتح‌اللهی، احمد؛ یمنی، محمد؛ صباغیان، زهرا؛ فراستخواه، مقصود؛ و قاضی طباطبایی، محمد (1394). تحلیل محتوای برنامه‌های توسعه آموزش عالی با تمرکز بر تغییرات ساختاری و کارکردی استقلال نظام دانشگاهی. سیاست علم و فناوری، 7(1)، 45-27.

فراستخواه، مقصود (1392). چارچوبی مفهومی برای برنامه ریزی مبتنی بر آینده اندیشی در دانشگاه، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 19(3)، 21-1.

فراستخواه، مقصود (1396). گاه و بی‌گاهی دانشگاه در ایران: مباحثی نو و انتقادی در باب دانشگاه پژوهی، مطالعات علم و آموزش عالی. تهران، انتشارات آگاه.

فراستخواه، مقصود (1397). دانشگاه و آموزش عالی: منظرهای جهانی و مسئلههای ایرانی. تهران: نشر نی.

فریدونی، سمیه  (1396). گسترش کمی آموزش عالی با تأکید بر پیامدهای اجتماعی؛ نظریه‌ای داده بنیاد. فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 23(4)، 96-69.

قاسمی، جواد؛ حسینی، سیدمحمود؛ و حجازی، یوسف (1388). تحلیل چالش‌های پیش‌روی خدمات برون‌رسانی دانشگاهی از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشکده‌های کشاورزی ایران. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 40(4)، 151-139.

قلی‌فر، احسان؛ مرادی کفراج، مصطفی؛ و رضوانفر، احمد (1394). متغیرهای سازمانی مؤثر بر بهبود وضعیت تعاملی دانشکده‌های کشاورزی ایران در چارچوب مفهوم سلامت سازمانی (مورد مطالعه: دانشگاه‌های تهران، زنجان و اردبیل). تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 46(1)، 195-185. doi: 10.22059/ijaedr.2015.54491

کریمی، وحید؛ و زمانی، غلامحسین (1394). انگیزهٔ دانش‌آموختگان کشاورزی دانشگاه شیراز برای خدمت در مناطق روستایی. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، 33، 55-47. doi: 10.22092/jaear.2015.105816

مرادی، محمود (1393). کارکرد تلفیق دانش بومی و نوین و نقش آن در توسعه روستایی. پژوهش و برنامهریزی روستایی، 7، 62-51.

مرکز پژوهش­های مجلس (1382). چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی، ابلاغی مقام معظم رهبری. برگرفته از https://rc.majlis.ir/fa/law/show/132295

مطلبی کربکندی، مصطفی؛ گودرزی، غلامرضا؛ و عبدالرحیم، پدرام (1396). روندهای تأثیرگذار بر آینده دانشگاه امام صادق. اندیشه مدیریت راهبردی، 11(2)، 148-117. doi: 10.30497/smt.2017.2156

منتظر، غلامی؛ و فلاحتی، نگار (1394). سناریونگاری آینده آموزش عالی ایران و کارکرد فناوری اطلاعات در آن. سیاست علم و فناوری، 8(1)، 67-47.

موسوی، میرنجف؛ و کهکی، فاطمه سادات (1396). آیندهپژوهی در آمایش سرزمین (نگاهی به کاربرد نرم‌افزارهای میک‌مک و سناریوویزارد. ارومیه: دانشگاه ارومیه.

مینو، فرزین؛ شاوردی، طهمینه؛ چاووشی، سیدکاظم (1396). ارائه چارچوب فرایندی شناسایی عدم قطعیت‌ها و پیشران‌ها (مورد مطالعه: نفت و گاز). فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، 28(3)، 69-55.

یاورزاده، محمدرضا؛ و آذری یکتا، فرزانه (1393). سناریونگاری روشی برای پشتیبانی از برنامه ریزی استراتژیک در شرایط عدم قطعیت، سومین همایش ملی آینده پژوهی، 9 بهمن 1393، تهران.

Beynaghi, A., Trencher, G., Moztarzadeh, F., Mozafari, M., Maknoon, R., & Leal Filho, W. (2016). Future sustainability scenarios for universities: Moving beyond the United Nations Decade of Education for Sustainable Development. Journal of Cleaner Production, 112, 3464-3478.  doi: 10.1016/j.jclepro.2015.10.117

Bradfield, R., Wright, G., Burt, G., Cairns, G., & Van Der Heijden, K. (2005). The origins and evolution of scenario techniques in long range business planning. Futures, 37(4), 795-812. doi:10.1016/j.futures.2005.01.003

Centre for Educational Research and Innovation (CERI) (2008). Four Future Scenarios for Higher  Education, OECD/France International Conference Higher Education to 2030: What Futures for Quality Access in the Era of Globalisation? Reterieved from https://www.oecd.org/education/ceri/centreforeducationalresearchandinnovationceri-universityfutures.htm

Dagiliene, L., & Mykolaitienė, V. (2015). Disclosure of social responsibility in annual performance reports of universities. Procedia-Social and Behavioral Sciences213, 586-592.  doi:10.1016/j.sbspro.2015.11.454

De la Cuesta Gonzalez, M., Porras, A., Saavedra, I. & Sanchez, D.S. (2010). El Compromiso Social de la UNED. In M. De la Cuesta, C. De la Cruz and J. M. Rodriguez Fernandez (eds.), Responsabilidad Social Universitaria. La Coruna: Netbiblo, 232–272.

Felt, U. (2003). University autonomy in Europe: Changing paradigms in higher education policy. Paper presented at the EAU convention of European Higher Education Institutions, Graz 39-31 May, 2003.

Finn, A., Ratcliffe, J., & Sirr, L. (2007). University futures: The direction, shape and provision of higher education in the University of the Future (Rep.). Dublin: Dublin Institute of Technology.

Glenn, J. C., & Gordon, T. J. (Eds.). (2009). Futures research methodology-version 3-0. Editorial desconocida. Retrieved from http://www.millennium-project.org/publications-2/futures-research-methodology-version-3-0/

Grau, F.X., Escrigas, C., Goddard, J., Hall, B., Hazelkorn, E., & Tandon, R. (2017). Towards a socially responsible higher education institution: balancing the global with the local, higher education in the World 6. Towards a socially responsible university: Balancing the Global with the Local, Global University Network for Innovation (GUNI).

Guidelines for Universities Engaging in Social Responsibility, University Meets Social Responsibility (UNIBILITY). 2015-2017. Published by the UNIBILITY project, www.postgraduatecenter.at/unibility

GUNI (2017). Higher Educatin in the World 6. Towards a Socially Responsible University: Balancing the Global with the Local, Gloal University Network for Innovation (GUNI).

Hammershoj, L. G. (2019). The perfect storm scenario for the university: Diagnosing converging tendencies in higher education. Futures, 111, 159-167. doi: 10.1016/j.futures. 2018. 06. 001

Inayatullah, S., Ahmed, Sh., Alam, P., Davis, S., & Hashemi, S. (2013) Alternative scenarios for BRAC University. On the Horizon, 21(4), 275-285. doi: 10.1108/oth-01-2013-0006  

Kaufmann, D., Kraay, A., & Mastruzzi, M. (2006). Governance matters V: aggregate and individual governance indicators for 1996-2005 (Vol. 4012). World Bank Publications.

Kosow, H. & GaBner, R. (2008). Methods of Future and Scenario Analysis. German Development Institute (DIE).

Larran Jorge, M., & Andrades Pena, F. J. (2017). Analysing the literature on university social responsibility: A review of selected higher education journals. Higher Education Quarterly, 71(4), 302-319. doi:10.1111/hequ.12122

Larran Jorge, M., Herrera Madueno, J., Calzado Cejas, M. Y., & Andrades Pena, F. J. (2013). una aproximacion al nivel de desarrollo de la responsabilidad social universitaria en el sistemma universitarion espanol, http://www.aeca1.org

Olsen, J. (2007). The institutional dynamics of the European University. In M. Peter & O. Johan (Eds.), University Dynamics and European Integration (Pp 25-52). Dordrecht, Springer.

Raford, N. (2015). Online foresight platforms: Evidence for their impact on scenario planning and strategic foresight. Technological Foresight and Social Change, 97(1), 65-76. doi:10.1016/j.techfore.2014.03.008

Sarpong, D., & Maclean, M. (2011). Scenario thinking: A practice-based approach for the identification of opportunities for innovation. Futures, 43(10), 1154-1163. doi:10.1016/j.futures.2011.07.013

Sherick, H. M. (2014). The thoughtful development of others: A qualitative study of the impact of developmental relationships on chief academic officers in higher education (Unpubished Doctoral Dissertation), University of Nebraska-Lincoln.

Thurmond, V. A. (2001). The point of triangulation. Journal of Nursing Scholarship, 33(3), 253-258. doi: 10.1111/j.1547-5069.2001.00253.x

UNESCO (2015). Chair in Community Based Research & Social Responsibility in Higher Education Institutionalizing Community University Research Partnerships: A User’s Manual. Retrieved from http://unescochair cbrsr.org/unesco/pdf/CURP_Guidelines.pdf

Vasilescu, R., Barna, C., Epure, M., & Baicu, C. (2010). Developing university social responsibility: A model for the challenges of the new civil society. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2), 4177–4182. doi:10.1016/j.sbspro.2010.03.660

Vazquez, J. L., Aza, C. L., & Lanero, A. (2016). University social responsibility as antecedent of students’ satisfaction. International Review on Public and Nonprofit Marketing, 13(2), 137-149. doi:10.1007/s12208-016-0157-8

Vincent-Lancrin, S. (2007). Building future scenarios for universities and higher education: an international approach. In Prospects of Higher Education, 3-27. Brill Sense. doi:10.1163/9789087903213_003

Wells, P.J. (2017). The role of Higher Education Institutions today, Higher education in the World 6. Towards a Socially Responsible University: Balancing the Global with the Local, Global University Network for Innovation (GUNI).

Wray N., Markovic M., & Manderson L. (2007). Researcher Saturation: The Impact of Data Triangulation and Intensive-Research Practices on the Researcher and Qualitative Research Process. Qualitative Health Research, 17(10), 1392-1402. doi:10.1177/1049732307308308

 

CAPTCHA Image