نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسنده

گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران

چکیده

دیدگاه انسان تأثیر مستقیم بر محیط‌زیست دارد. در دورهٔ مدرن انسان خود را جای خداوند قرار داد و طبیعت را به سلطه کشیده است. نتیجهٔ سلطه بر طبیعت، تجاوز به حریم‌های آن و بر‌هم‌زدن چرخهٔ طبیعت بوده است. در عهد باستان انسان همیشه خود را در داخل هستی تعریف می‌کرد و اعتقاد داشت که نمی‌توان و نباید چرخهٔ طبیعت را برهم ‌ریخت. نحوهٔ تعامل انسان با طبیعت و محیط‌زیست در دوره‌های گوناگون بسیار متغیر و گاه متناقض بوده است. وجود دیدگاه زیست‌محور و پذیرش این اصل که انسان جزئی از طبیعت است و حیات او به حیات محیط پیرامونش بستگی دارد، باعث بروز رفتارهای مبتنی بر احترام به طبیعت و محیط‌زیست شده است. ایرانیان باستان نیز به‌عنوان یکی از اولین تمدن‌های شکل‌گرفته در جهان همواره در مسائل انسانی و زیست‌محیطی پیشرو بوده‌اند. قوانین حاکم در دوران کهن مبتنی بر الگوهای اعتقادی بوده است و سیاست‌های حکمرانی آن دوران با تأسی از پندارهای حفاظت از عناصر محیطی آب‌وخاک، گیاه و حیوان شکل گرفته است. در این مقاله علاوه بر بررسی دیدگاه زیست‌محور در اسطوره‌های به‌جا مانده از ایران باستان و همچنین کاوش در منابع آئین زرتشت و کتاب اوستا، به چگونگی ارتباط سیاست‌های شاهان و حکمرانی با اندیشه‌های زیست‌محیطی پرداخته شده است. نتیجه نشان می‍دهد که ایرانیان باستان با نگرشی زیست‌محور و با استفاده از گزاره‌های مذهبی سعی بر تقدس عناصر چهارگانه و تأکید بر حفظ آن داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابراهیم‌نیا، رضا (1383). اهمیت محیط زیست در ایران باستان. فصلنامه تاریخ‌پژوهی، 6(20)، 122-113.

احمدوند، شجاع؛ و اسلامی، روح‌اله (1396). اندیشه سیاسی در ایران باستان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت).

اسلامی، روح‌اله (1394). سیاست به مثابه تکنیک؛ مبانی روشی علم سیاست. تهران: انتشارات خرسندی.

آموزگار، ژاله (1385). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

آموزگار، ژاله (1398). مقالات احمد تفضلی. تهران: توس.

بنسون، جان (1382). اخلاق محیط زیست (مترجم: عبدالحسین وهاب زاده). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی. (تاریخ اصل اثر 2001)

بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.

بهار، مهرداد (1388). نگاهی به تاریخ و اساطیر ایران باستان. تهران: نشر علم.

بهنیا، عبدالکریم (1367). قناتسازی و قناتداری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

پاپلییزدی، محمدحسین (1389). قنات قصبه گناباد؛ یک اسطوره. مشهد: انتشارات پاپلی.

پورداوود، ابراهیم (1377). یشت‌ها (جلد اول و دوم). تهران: اساطیر.

پولادی، کمال (1397). در سودای نظام داد؛ جهان‌شناسی ایرانی و اندیشه سیاسی. تهران: نشر مرکز.

تقی‌زاده، محمد (1382). جهان‌بینی و حفاظت محیط زیست. فصلنامه آموزش مهندسی ایران، 4(16)، 127-103.  doi:10.22047/ijee.2003.2093

ثاقب‌فر، مرتضی (1377). شاهنامۀ فردوسی و فلسفه تاریخ ایران. تهران: خوارزمی.

جمادی، سیاوش (1385). زمینه و زمانه پدیدارشناسی. تهران: ققنوس.

جنیدی، فریدون (1378). حقوق بشر در جهان امروز و حقوق بشر در ایران باستان. تهران: نشر بلخ.

جوانشیر، کریم (1378). تاریخ علوم منابع طبیعی ایران. تهران: سازمان تحقیقات، آموزش  ترویج کشاورزی.

رجائی، فرهنگ (1375). تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان. تهران: قومس.

رستموندی، تقی (1388). اندیشۀ ایرانشهری در عصر اسلامی. تهران: امیرکبیر.

رشیدیان، عبدالکریم (1388). هوسرل در متن آثارش. تهران: نی.

رضاییراد، محمد (1389). مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی. تهران: طرح نو.

طباطبائی، جواد (1386). زوال اندیشه سیاسی در ایران. تهران: کویر.

عابدی سروستانی، احمد (1397). اخلاق محیط زیست و نقش آن در صیانت از طبیعت. نشریه طبیعت ایران، 3(2)، 9-6. doi: 10.22092/irn.2018.116429

غیبی، مهران (1382). مبانی فلسفی حفاظت از محیط زیست در ایران باستان. نخستین همایش حقوق محیط زیست ایران، تهران، ایران.

کربن، هانری (1391). اسلام ایرانی (مترجم: انشالله رحمتی). تهران: سوفیا. (تاریخ اصل اثر 1971)

مجتبایی، فتح‌الله (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.

محقق داماد، سیدمصطفی (1397). بحران محیط‍زیست، اخلاقی است. خبرنامه فرهنگستان علوم، 18(67)، 52-51.

مرادی غیاث آبادی، رضا (1387). کتیبه‌های هخامنشی. تهران: نوید.

ویدن گرن، گئو (1377). دین‌های ایران باستان (مترجم: منوچهر فرهنگ). تهران: آگاهان دیده. (تاریخ اصل اثر 1969)

هوسرل، ادموند (1381). تأملات دکارتی: مقدمه‌ای بر پدیده‌شناسی (مترجم: عبدالکریم رشیدیان). تهران: نی. (تاریخ اصل اثر 1991)

هینلز، جان (1384). شناخت اساطیر ایرانی (مترجم: ژاله آموزگار و احمد تفضلی). تهران: نشر چشمه. (تاریخ اصل اثر 1985)

CAPTCHA Image