نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآنی و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)

3 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

متن الهی قرآن کریم و رابطه مستقیم آن با عقاید مسلمانان از جمله عناصر مؤثری محسوب می‌شوند که باعث پدید آمدن نوعی انحصارگرایی صنفی در زمینه انجام تحقیقات قرآنی توسط عالمان دین در سنت قرآن‌پژوهی مسلمانان شده است. همین مسئله باعث نوعی کنترل در مواجهه با قرآن شده بود و به‌همین دلیل نتایج به‌دست‌آمده در این نوع تحقیقات نیز عمدتاً منطبق با مبانی و جهان‌بینی اسلامی بود، زیرا محقق قرآن‌پژوه از شناخت کامل و کافی در زمینه اسلام، کلام اسلامی و همچنین قرآن برخوردار بود. لکن با تغییر و تحولاتی که امروزه در حوزه توسعه علوم، پژوهش، گرایش به مطالعات میان‌رشته‌ای و همچنین دوری از انحصارگرایی علمی پدید آمده است، پژوهشگران مختلفی به تحقیق در حوزه قرآن اقدام می‌کنند. در این میان با توجه به گریزناپذیر بودن این فضا ازیک‌سو و همچنین حساسیت پژوهش در قرآن و لزوم جلوگیری از آثار سوء و اشتباهاتی که امکان پیش‌آمد آنها وجود دارد، تدوین الزامات کلامی پژوهش‌های قرآنی در حوزه‌های مختلف پژوهشی و تحقیقی ضروری به‌نظر می‌رسد. مقاله پیش‌رو با تمرکز بر الزامات کلامی پژوهش میان‌رشته‌ای در زمینه قرآن کریم و استفاده از روش کتابخانه‌ای، به‌دنبال معرفی عناصر قابل‌تأمل و الزامات این گونه پژوهشی در سه سطح معرفت‌شناسی، اصطلاح‌شناسی و روش‌شناسی می‌باشد تا با ایجاد خط سیر تحقیق صحیح، نگرانی‌های مربوط به نتایج به‌دست‌آمده از این نوع تحقیقات را کاهش دهد. 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم
ابن‌بابویه، محمدبن علی (1403ق). معانی‌الاخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1410ق). لسان‌العرب. بیروت: دار صادر.
ابوزید، نصرحامد (2007م). نقد الخطاب‌الدینی. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
ا. رنان، کالین (1366). تاریخ علم کمبریج (ترجمه: حسن افشار). تهران: نشرمرکز.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1377). اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.
افشارپور، سیاوش؛ عزیزی، ابوطالب (1389). سکولاریسم و مبانی نظری آن. شیراز: گروه آموزشی علوم اجتماعی.
ایمان، محمدتقی؛ کلاته ساداتی، احمد (1389). جستاری در جهان بینی و علم. معرفت فرهنگی اجتماعی، 1(4)، 7.
بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1380). باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
پاکتچی، احمد (1389). روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث. تهران: انجمن علمی_ دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق؟ع؟.
پاکتچی، احمد (1391). روش تحقیق عمومی با رویکرد علوم انسانی‌ _ اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق؟ع؟.
پاکتچی، احمد (1392). روش‌شناسی تاریخ. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق؟ع؟.
جعفریان، رسول و شریفی، محمود (1382). افسانه تحریف قرآن. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
جفری، آرتور (1372). واژه‌های دخیل در قرآن (ترجمه: فریدون بدره‌ای). تهران: توس.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تفسیر موضوعی قرآن در قرآن. قم: اسراء.
حسینی بهشتی، ملوک‌السادات (1392). ساخت‌واژه، اصطلاح‌شناسی و مهندسی دانش. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات.
خلیلی شورینی، سیاوش (1375). روش‌های تحقیق در علوم انسانی. بی‌جا: مؤسسه انتشارات یادواره کتاب.
خوئی، ابوالقاسم (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئى‏.
دامن پاک مقدم، ناهید (1380). بررسی نظریه عرفی بودن زبان قرآن. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ.
درزی، قاسم و همکاران (1392). گونه‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای در قرآن کریم. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 5(4)، 102-73.
رجبى، فاطمه (1375). لیبرالیسم. بی‌جا: کتاب صبح‏.
رجبی، محمود (1383). روش تفسیر قرآن. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
رضائی اصفهانی، محمدعلی (1375). درآمدی بر تفسیر علمی قرآن. قم: اسوه.
رضائی اصفهانی، محمدعلی (1382). درسنامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
رضائی اصفهانی، محمدعلی (1387). تفسیر قرآن مهر. قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآنی.
رضائی اصفهانی، محمدعلی (1388). روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای در تفسیر قرآن. اندیشه دینی، 32، 128-127.
رضایی، مهدی (1383). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران. مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
رضوان، عمربن‌ابراهیم‏ (1413ق). آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره. ریاض: دارالطیبه.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی‌تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن. بی‌جا: بی‌نا.
زرکشی، محمد بن عبدالله (1410ق). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
رولاند، اس. (1387). میان‌رشتگی. در: مجموعه مقالات مبانی نظری و روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای (ترجمه مجید کرمی). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سارتون، جورج (1346). تاریخ علم (ترجمه: احمد آرام). تهران: امیرکبیر.
سبحانی، جعفر (1387). راهنمای حقیقت. تهران: نشر مشعر.
سبزواری، محمد (1406ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. بیروت: دارالتعاریف.
سعیدی روشن، محمدباقر (1379). علوم قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟ره؟.
سعیدی روشن، محمدباقر (1383). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سیاسی، علی‌اکبر (1336). منطق و روش‌شناسی. تهران: دانشگاه تهران.
سیدرضی، محمد (1414ق). نهج‌البلاغه. قم: هجرت.
سیوطی،‌ جلال الدین(1421ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتاب العربی.
صادقی تهرانی، محمد (1386). نقدی بر دین‌پژوهی فلسفه معاصر. تهران: امید فردا.
صدر، محمدباقر(1978م). دروس فی علم‌الاصول. بیروت: دارالکتب اللبنانی.
صفار، محمدبن حسن (1404ق). بصائر  الدرجات فی فضائل آل محمد؟عهم؟. قم: مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی.
خورسندی طاسکوه، علی (1387). گفتمان میان‌رشته‌ای دانش. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خورسندی طاسکوه، علی (1388). تنوع گونه‌شناختی در آموزش و پژوهش میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 1(4)، 83-57.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1411ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‏
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1353). قرآن در اسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
عبدالرحمن، عبدالهادی (1993م). سلطه النص. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
عسکری، سیدمرتضی (1382). نقش ائمه در احیای دین. تهران: مرکز فرهنگی انتشارات منیر.
علوی‌مهر، حسین (1384). آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
عیاشی، محمدبن مسعود (1380). تفسیر العیاشی. تهران: مطبعة العلمیة.
فتح‌الهی، ابراهیم (1390). متدولوژی علوم قرآنی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق؟ع؟.
فغفورمغربی، حمید (1386). رابطه گزاره‌های قرآنی و گزاره‌های علمی. دوفصلنامه قرآن و علم، 1، 60-35.
فلبر، هلموت (1383). اصطلاح‌شناسی و مهندسی دانش (ترجمه: علی مهرامی). نامه فرهنگستان، 3(23)، 199.
فیض کاشانی، محمد (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: مکتبه الصدر.
قراملکی، احدفرامرز (1390). روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قیطوری، عامر (1382). قرآن، ساخت شکنی و بازگشت نشانه. قم: کتاب طه.
کاسترونوو، راس (1387). در پناه دانش میان‌رشته‌ای: جفرسون، دوبویس و نفی سیاست. در مجموعه مقالات چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای (ترجمه: مهدی رحمانی). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
کاوه، محمد (1389). عصمت کرداری نبی و گستره آن در قرآن و عهدین. فصلنامه علوم اسلامی، 5(18)، 124-101.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
مؤدب، سیدرضا (1380). روش‌های تفسیر قرآن. قم: اشراق.
مجتهد شبستری، محمد (1381). نقدی بر قرائت رسمی از دین (بحران‌ها، چالش‌ها، راه‌حل‌ها). تهران: طرح نو.
محمدپور، احمد (1389). روش در روش (درباره ساخت معرفت در علوم انسانی). تهران: جامعه‌شناسان.
مسلم، مصطفی (1426ق). مباحث فی‌التفسیر الموضوعی. دمشق: دارالقلم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1380). قرآن‌شناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؟ره؟.
معرفت، هادی (1382). تاریخ قرآن. تهران: سمت.
مکارم شیرازی، ناصر (1378). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
میرباقری، سیدمهدی (1387). جهت‌داری علوم از منظر معرفت‌شناختی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
نعمتی پیرعلی، دل‌آرا (1391). تطبیق انگاره وحی در عهدین و قرآن کریم. الهیات تطبیقی، 1(7)، 114-101.
نوالی، محمود (1312). فلسفه علم و متدولوژی. تبریز: دانشگاه تبریز.
نوروزی، محمدجواد (1376). مبانی فکری سکولاریسم. فصلنامه معرفت، 22، 34-22.
نوروزی، محمدجواد (1391). دست در دست صبح. قم: دفتر نشر معارف.
وارنر، رکس (1389). دانشنامه اساطیر جهان. تهران: اسطوره.
واعظی، احمد (1390). نظریه تفسیر متن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
واعظی، احمد (1380). درآمدی بر هرمنوتیک. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ونک، دومینیک (1388). کاربردهای میان‌رشتگی تحولات علوم، صنعت و آموزش (ترجمه: توحیده ملاباشی). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
هادوى تهرانى، مهدى (1377). مبانى کلامى اجتهاد در برداشت از قرآن کریم. قم: مؤسسه فرهنگى خانه خرد.
هاشمی، سیدعلی (1385). پرسمان قرآنی نبوت. قم: بوستان کتاب.
یدالله‌پور، بهروز (1383). مبانی و سیر تاریخی تفسیر موضوعی قرآن. قم: دارالعلم.
یر، دامپی (1371). تاریخ علم (ترجمه: عبدالحسین آذرنگ). تهران: سمت.
یعقوب‌نژاد، محمدهادی (1393). سازمان‌دهی علوم انسانی اسلامی، نیازی میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای علوم انسانی، 6(2)، 137-111.
Bruun, H., et al (2005). Promoting Interdisciplinary Research: Case of the Academy of Finland. Academy of Finland, Helsinki. 
Rowland, S. (2002). Interdisciplinarity as a site of contestation. Paper presented at the annual conference of the British Education Research Association, University of Exeter.
CAPTCHA Image