این مقاله درصدد است با رویکرد تفسیرگرایانه و با استفاده از رهیافت چندعلتی، عوامل مؤثر بر میزان اثرگذاری آموزه‌های اقتصادی اسلام در کنش اقتصادی خانواده مسلمان را شناسایی کند. روش مقاله کیفی و در چارچوب «نظریه‌پردازی داده‌بنیاد» است. با توجه به ماهیت میان‌رشته‌ای موضوع، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با تعدادی از صاحب‌نظران «اقتصاد اسلامی»، متخصص در تبیین «رفتار مصرف‌کننده مسلمان»، و صاحب‌نظران علوم تربیتی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، در مباحث مربوط به «چگونگی اثر ارزش بر کنش»، ابزار این مطالعه بوده است. نمونه، به‌صورت هدفمند و همراه با روش «گلوله برفی» انتخاب شده و مصاحبه‌ها تا حد اشباع نظری انجام شد. یافته‌های به‌دست‌آمده از تحلیل داده‌ها در این سه مرحله نشان می‌دهد که هم‌افزایی کیفیت بالای انتقال آموزه از سوی نهادهای آموزش و پرورش رسمی و غیررسمی، قدرت درک آموزه از سوی اعضای خانواده، فرصت‌سازی و فرصت‌یابی تربیتی درون خانواده، کیفیت منبع تأمین معیشت خانواده و اعتقاد راسخ به نظام پاسخگویی در آخرت می‌توانند منجر به «نظمپذیری جمعی درون خانواده» شوند. این نظم جمعی، از عوامل «زمینه‌ای» و «ساختاری» تأثیر پذیرفته و از حالت «قاعده‌مندی» به «صلاحدیدی» تبدیل می‌شود. نوآوری این مقاله، نگاه عمیقی است که به چگونگی شکل‌گیری رفتار اقتصادی در درون خانواده داشته است.
تازه های تحقیق
1. آموزه اقتصادی اسلام باید در «ذهن انسان، خانواده و جامعه» به صورت یک «ارزش مسلط» درآمده و «اراده» آنها و به تبع آن، «رفتارشان» را تحت تأثیر قرار دهد.
2. هم افزایی اعتقاد به نظام پاسخگویی، کیفیت انتقال آموزه، فهم درست از آموزه، فرصت سازی تربیتی درون خانواده، کیفیت منبع تأمین معیشت خانواده و تعاملات بایسته درون خانواده است که بر نظم پذیری آن تأثیر می گذارد.
3. سازگاری رفتار اقتصادی با آموزه های اسلامی تابعی از میزان نظمپذیری درون خانواده است.
Collective Order within Family; An Axial Phenomenon regarding the Effect of Islamic Teachings on the Economic Action of Family: A Study Based on the Grounded Theory
چکیده [English]
The present article aims to identify the intermediate factors regarding the effect of Islamic teachings on family economic action through an interpretative and multifactorial approach. The method is qualitative and is based on grounded theory method”. Due to the interdisciplinary nature of the matter, a semi-structured interview with 16 experts on Islamic economy, Muslim consumer behavior, educational sciences, psychology and sociology and the issue of values and actions has served as the main research tool. The samples were selected through purposive sampling and snowball method, and interviews were conducted to the point of theoretical saturation. Findings of data analysis in this three steps show that factors such as the synergy of the high quality of transfer of teachings from formal and informal education institutes, high quality of the perception of teachings by family members, high quality of family income resources, and faith and belief in the accountability in the Hereafter can create collective order within family based on the subjective value of Islamic economic teaching. The collective order is influenced by "underlying" and "structural" factors and leads to discretion behavior. This paper is also innovative in terms of its profound look into the formation of economic behavior within the family.
احمدی‌فر، مصطفی؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی (1390). تأمین بهداشت روانی اقتصاد و تقویت آن از منظر آموزه‌های دینی. پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، 2(4)، 27-17.
ایمان، محمد تقی؛ محمدیان، منیژه (1387). روش‌شناسی نظریه بنیادی. روش‌شناسی علوم انسانی، 56، 54-31.
بیدآباد، بیژن (1389). اسراف در اقتصاد اخلاق: بررسی رفتار مصرف‌کننده و تولیدکننده. در مجموعه مقالات همایش اصلاح الگوی مصرف. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
پیغامی، عادل (1389). مباحثی در مرزهای دانش اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات امام صادق؟ع؟.
پیغامی، عادل (1390). نرم‌افزار کارگاه آموزشی روش‌شناسی رفتارسازی. تهران: انتشارات امام صادق؟ع؟.
الحرانی، الشیخ ابو محمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه (1363). تحف‌العقول عن آل الرسول (چاپ دوم). تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسه النشر الاسلامی لجماعه المدرسین الطبعه الثانیه.
یونگ، الکه (1390). فرهنگ و اقتصاد در باب ارزش‌ها، علم اقتصاد و کسب‌و‌کار بین‌المللی (ترجمه: سهیل سمی و زهره حسین‌زادگان). تهران: انتشارات ققنوس.
درخشان، مرتضی؛ و متقی‌زاده، محمدحسین (1389). ارائه یک مدل مفهومی برای مطالعات میان‌رشته‌ای در اقتصاد. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 2(3)، 116-89. doi: 10.7508/isih.2010.07.004
دلخواه، جلیل؛ مشبکی، اصغر؛ دانایی‌فرد، حسن؛ خداداد حسینی، سیدحمید (1390). ارزیابی کارایی بانک‌های خصوصی در مقایسه با بانک‌های دولتی در ایران. چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، 39، 116-93.
ذوالفقاریان، محمدرضا؛ لطیفی، میثم (1390). نظریه‌پردازی داده‌بنیاد با نرم‌افزار Nvivo8. تهران: دانشگاه امام صادق؟ع؟.
رفیع‌پور، فرامرز (1380). آناتومی جامعه: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
سیدجوادین، سیدرضا؛ و اسفیدانی، محمدرحیم (1391). رفتار مصرف‌کننده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شعبانی، احمد (1389). تقابل روش‌های کل‌گرایی، فردگرایی در تحلیل مقایسه‌ای. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 2(3)، 190-161. doi: 10.7508/isih.2010.07.007
صافی دستجردی، داوود؛ نظرپور، محمدنقی (1393). سنجش اثر مذهب بر رفتار مصرف‌کننده. اقتصاد اسلامی، 56، 62-37.
صدر، سیدمحمدباقر (1350). اقتصاد ما (ترجمه: محمدکاظم موسوی). تهران: انتشارات برهان و مؤسسه انتشارات اسلامی.
عزتی، مرتضی (1382). اثر ایمان مذهبی بر رفتار مصرف کننده مسلمان. اقتصاد اسلامی، 11، 34-11.
عزتی، مرتضی (1387). ایمان، عقلانیت و رضایت خاطر. تهران: مرکز پژوهش‌های اقتصاد.
عزتی، مرتضی (1388). اثر سرمایه مذهبی بر مصرف. در سیدحسین میرمعزی، اصلاح الگوی مصرف (صص 395-367). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
عیوضلو، حسین (1384). عدالت و کارایی در تطبیق با نظام اقتصادی اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق؟ع؟.
کاویانی، محمد (1391)، سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
متوسلی، محمود (1382). توسعه اقتصادی: مفاهیم، مبانی نظری، رویکرد نهادگرایی و روش‌شناسی. تهران: انتشارات سمت.
محمدپور، احمد (1390). روش تحقیق کیفی: ضد روش. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
محمدی ری‌شهری، محمد (1367)، میزان الحکمه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
مطهری، مرتضی (1377). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
مکنزی مور، داگ؛ اسمیت، ویلیام (1392). پرورش رفتار پایدار (ترجمه: محمدرضا جوادی یگانه و علیرضا صادقی)، تهران: نشر علم.
مهدوی، سیدمحمد صادق؛ ادریسی، افسانه؛ و رحمانی خلیلی، احسان (1388). بررسی تأثیر دینداری بر اعتماد شهروندان تهرانی. جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، 1(3)، 19-1.
موسایی، میثم (1381). بررسی میزان التزام و اعتقاد مردم شهرهای اصفهان، بهبهان، بندرعباس و تهران به رفتارهای اقتصادی توصیه‌‌شده در اسلام. تهران: انتشارات صبح صادق.
موسایی، میثم (1386). تأثیر اعتقاد به منع اسراف در مخارج مصرفی: مطالعه موردی شهر یزد. اقتصاد اسلامی، 26، 54-33.
موسی‌پور، نعمت‌الله (1392)، سبک زندگی آموزشگران علوم انسانی در محیط‌های دانشگاهی ایران: از آرمان‌های دینی تا واقعیت‌های سازمانی، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 5(4)، 30-1. doi: 10.7508/isih.2014.20.001
میرمعزی، حسین (1388). مجموعه مقالات اصلاح الگوی مصرف. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
میرمعزی، حسین (1390). نظام اقتصادی اسلام: مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نظرپور، محمدنقی (1387). ارزش‌ها و توسعه: بررسی موردی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هزلیت، هنری (1392). اقتصاد در یک درس (ترجمه: محمدحسین وقار). تهران: انتشارات اطلاعات.
واسطی، عبدالحمید (1388). نگرش سیستمی به دین. مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
Azzi, C., & Ehrenberg, R. (1975). Household allocation of time and church attendace. Journal of Economy, 83, 27-56.
Bowels, S., & Polania Reyes, S. (2012). Economic incentives And social preferences. Journal of Economic Literature, 50:2, 368–425.
Choi, Y. T., Kale, R. & Shin, J. (2009). Religiosity and consumers’ use of product information source among Korean consumers: An exploratory research. International Journal of Consumer Study, 1470-6423, 61-68.
Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research (3rd ed.). London: Sage Publication Inc.
Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: choosing among five approaches (2nd ed.). London: Sage Publications.
Hofstede, G. (2001). Culture’s consequences comparing values, behaviors, institutions and organization across Nations (2nd ed.). Beverly Hills: Sage.
House, R. J. Hanges, P. J., Javidan M., Dorfman, P. W. & Gupta, V. (Eds.) (2004). Culture, leadership and organizations: The globe study Of 62 societies. London: Sage.
Houston, H, R. & Venkatesh, A. (1996). The health care consumption patterns of Asian immigrant: grounded theory implications for consumer acculturation theory. Advances in Consumer Research, 23, 418-423.
Inglehart, R. (1997). Modernization and post-modernization: Cultural, economic and political change in 43 societies. Princeton, Nj: Princeton university press.
Kahle, L. R., Kau, A., Tambyah, S., Tan, S. & Jung, K. (2005). Religion, religiosity, and values: implications for consumer behavior: Implications for consumer behavior, In Haugtvedt, C. P. Merunka, D. And Worlop, L. (Eds). Proceeding of the la land seminar. 32 Nd international research seminar marketing la lond –les-maures. france, 249-59.
Katona, G. (1980). Essays on behavioral economics. Survey Research Centers, Institute for Social Research, University of Michigan.
Klaubert, A. (2010). Striving for saving religion and individual economic behavior. University of Luneburg, Working paper series in economics, 162.
Mokhlis, S. (2009). Relevancy and measurement of religiosity in consumer behavior research. International Business Research, 2(3), 75-84.
Pepper, M., Jackson, T., & Uzzell, D. (2009). An examination of the values that motivate socially conscious and frugal consumer behavior. International Journal Of Consumer Studies, 33(2), 126-136. doi: 10.1111/j.1470-6431.2009.00753.x
Pepper, M. (2007). Christianity and sustainable consumption: A social psychological investigation (doctoral dissertation). Guildford: University of Surrey.
Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: The Free Press.
Turner, B. (1981). Connoisseurship in the study of organizational cultures. In A. Bryman (Ed.), Doing research in organization. London: Rutledge.
Wilkes, R. E., Burnett, J. J., & Howell, R. D. (1986). On the meaning and measurement of religiosity in consumer research. Journal of the Academy of Marketing Science, 14(1), 47-56.
Williamson, O. E. (2000). The new institutional economics: taking stock, looking ahead. Journal of Economic Literature, 38(3), 595-613.
ابتدای صفحه
