نقد رویکردهای روش‌شناختی فردگرا و جمع‌گرا به نوظهوری اجتماعی

امیری طهرانی, سید محمدرضا

doi:10.22035/isih.2023.5009.4843

نوع مقاله : مقاله علمی ـ پژوهشی

نویسنده

سید محمدرضا امیری طهرانی

استادیار فلسفۀ علم و فناوری، گروه مطالعات میان‌رشته‌ای، پژوهشکده اقتصاد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22035/isih.2023.5009.4843

چکیده

رابطۀ خرد-کلان از مهم‌ترین موضوعات در مطالعات اجتماعی به معنای عام آن است. این که پدیدۀ کلان چگونه از اجزا و پدیده‌های خرد حاصل می‌شود و قوانین پدیده‌های کلان چه نسبتی با قوانین ذی‌ربط پدیده‌های خرد دارد، به مسئلۀ نوظهوری اجتماعی در همۀ شاخه‌های علوم اجتماعی مربوط می‌شود. هیچ پژوهش اجتماعی بدون پیش‌فرضی صریح یا ضمنی در پاسخ به این مسئله امکان‌پذیر نیست. نوظهوری اجتماعی به دو نوع قوی و ضعیف تقسیم می‌شود و رویکردهای روش‌شناختی در تأمین شرایط هر یک، ایستارهای متفاوتی دارند. نوظهوری مستلزم مطالعات میان‌رشته‌ای است و تحقیق دربارۀ پدیدار نوظهور، استفاده از رشته‌های متفاوت را ضرورت می‌بخشد. در این مقاله تلاش می‌شود که با روش تحلیلی و میان‌رشته‌ای و با بهره جستن از مفاهیم فلسفۀ ذهن، روان‌شناسی و عصب زیست‌شناسی، نخست شرایط نوظهوری اجتماعی تبیین گردد و سپس ایستار رویکردهای روش‌شناختی فردگرا و جمع‌گرا اعم از تقلیل‌گرا و ناتقلیل‌گرا در تأمین این شرایط، نقد و ارزیابی شود. به این منظور، پس از تعریف مفاهیم نوظهوری اجتماعیِ قوی و ضعیف، در تبیین شرایط نوظهوری قوی از مفاهیم برگرفته از فلسفۀ ذهن هم چون تحقق چندگانه و انفصال فاحش بهره می‌گیریم. در تأمین شرایط نوظهوری قوی، رویکرد نوظهوری فردگرا با چالش علیت روبه‌پایین و تقلیل‌ناپذیری، و رویکرد نوظهوری جمع‌گرا با چالش شیء‌‌انگاری روبرو است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فلسفه

مراجع

وینچ، پیتر (1372) ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه. تهران: سمت.

Beckermann, A., Flohr, H., & Kim, J. (eds.) (1992). Emergence or reduction? Essays on the prospects of nonreductive physicalism. Berlin: Walter de Gruyter.

Bhaskar, R. (1979). The possibility of Naturalism. New York: Routledge.

Bhaskar, R., Danermark, B. & Price, L. (2018). Interdisciplinarity and wellbeing: A critical realist general theory of interdisciplinarity. London and New York: Routledge.

Blau, P.M. (1981). Introduction: diverse views of social structure and their common denominator. In Blau, P.M. & Merton, R.K. (eds.), Continuity in Structural Inquiry (pp. 1–23). Beverly Hills: Sage.

Blau, P.M. (1987). Microprocess and macrostructure. In K.S. Cook (ed.), Social Exchange Theory (pp. 83–100). Newbury Park, CA: Sage.

Brooks, R.A., & Maes, P. (eds). (1994). Artificial life IV; proceedings of the Fourth International Workshop on the Synthesis and Simulation of Living Systems. Cambridge, Mass: MIT Press.

Clark, A. (1997). Being there: Putting brain, body, and world together again. Cambridge, Mass.: MIT Press.

Coleman, J. S. (1987). Microfoundations and macrosocial behavior. In: J. C. Alexander, B. Giesen, R. Munch, & Neil J. Smelser (Eds.). The Micro-Macro Link (pp. 153–73). Berkeley: University of California.

Coleman, J. S. (1990). Foundations of social theory. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Elster, J. (1985). Making sense of Marx. New York: Cambridge University Press.

Fodor, J.A. (1974). Special sciences (Or: The disunity of science as a working hypothesis). Synthese, 28(2), 97–115.

Fodor, J.A. (1989). Making mind matter more. Philosophical Topics, 17, 59-79.

Giddens, A. (1984). The constitution of society: Outline of the theory of structuration. Berkeley: University of California Press.

Hempel, C.G. (1965). Aspects of scientific explanation and other essays in the philosophy of science. New York: The Free Press.

Horgan, T. (1993). From supervenience to superdupervenience: meeting the demands of a material world. Mind, 102, 555-586.

Humphreys, P. (1997). How properties emerge”. Philosophy of Science, 64, 1-17.

Kim, J. (1999). Making sense of emergence. Philosophical Studies, 95, 3–36.

Kincaid, H. (1997). Individualism and the unity of science. New York: Rowman & Littlefield.

Lewis, D.K. (1986). The plurality of worlds. Oxford: Oxford University Press.

Nigel, G., & Conte, R. (eds.) (1995). Artificial societies; The computer simulation of social life. London: UCL Press.